حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3434موقعیت شیعه در عصر شیخ مفید011993954322Full Text1 . تجارب الامم ابن مسکویه 322/1.2 . المنتظم ابن جوزى 56/8 (نقل از: ماهیگیران تاجدار مفیزا... کبیر مهدى افشار 336).5 ـ 3 . احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم ابو عبدالله محمد بن احمد مقدسى علینقى منزوى ج174/1.6 . (سفرنامه) ناصر خسرو با حواشى دکتر محمد دبیر سیاقى 156/.7 . احسن التقاسیم مقدسى 256/.8 . همان مدرک 135/1.9 . همان مدرک 474/1.10 . (همان مدرک).11 . (رجال نجاشى) 266.12 . (تهران در گذشته و حال) دکتر حسین کریمان 74/. در همان جا آمده است:(سلطان محمود در رى دویست چوبه دار برپا کرد و اکابر شیعیان را به دار کشید و تا مدتى همهمچنان نگاهداشت. فرخى در ضمن قصیده اى در مدح محمود در خطاب به وى گفته است:دار فرو بردى بارى دویست گفتى کین در خور خوى شماستهر که از ایشان به هوا کار کردبر سر چوبى خشک اندر هواستبسکه ببندد بگویند کین دار فلان مهتر و بهمان کیاستاینرا خانه به فلان معدنستروانرا اقطاع فلان روستاستهیچ شهى با تو نیارد چخیدگر چه که با لشکر بى منتهاست.(دیوان فرخى) تصحیح عبد الرسولى 20/.13 ـ 14 ـ 15 ـ 16 . (احسن التقاسیم) مقدسى منزوى 620/ 653 707 713.17 . (نهضتهاى سیاسى دینى ایران) سید کاظم روحانى 3/ ـ 20; (تاریخ مازندران) اسماعیل مهجورى 86/ ـ 122.18 . از آن جمله این نکته که ناصر الحق جدّ مادرى سید مرتضى و سید رضى عالمان بنام شیعه امامى بود.19 . (فى الملوک المصر والقاهره) جمال الدین ابوالمحاسن یوسف اتابکى ج4 و 5; (تاریخ خلفاى فاطمى) عبد الرحمن سیف آزاد.20 . (ظهر الاسلام) احمد امین ج74/1.21 . (تاریخ السیاسى) دکتر حسن ابراهیم حسن ج121/3.22 . (النجوم الزاهرة) ج384/5.23 . (همان مدرک) ج55/4.24 .(دیوان ناصر خسرو).25 . الکامل ابن اثیر.26 . مجله حوزه 9/39.27 . (تاریخ خلفاى فاطمى) 29/ ـ 30; (تاریخ ایران و قرون نخستین اسلامى) جواد فلاطورى ج158/1/ ـ 189; (تاریخ آل بویه) فقیهى فصول مختلف.28 . (التاریخ السیاسى) دکتر حسن ابراهیم حسن 117/3.31 ـ 29 . (الکامل) ابن اثیر ج517/8 558 و 628.41 ـ 32 . (همان مدرک) ج76/9 94 168 155 178 208 263 294 295 305.44 ـ 42 . (خاندان نوبختى) عباسى اقبال آشتیانى 219 ـ 220.45 . (تاریخ قم) حسن بن محمد بن حسن قمى ترجمه حسن بن على بن عبد الملک قمى 11/.46 . (الکامل) ابن اثیر 182.47 . (همان مدرک) 242/.48 . (همان مدرک) 263/.49 . (همان مدرک) 39/.50 . به عنوان نمونه: مرحوم کلینى مدت 20 سال در راه تدوین کافى عمر صرف کرد.51 . متن این رساله. در (کنزالفواید) کراجکى نقل شده است.52 . (آل بویه) على اصغر فقیهى. شاپور پسر وزیر بهاء الدوله پسر عضدالدوله در سال 381 کتابخانه اى تأسیس کرد که کتابهاى گوناگون از هر علم و فنى در آن یافته مى شد و نام دار العلم بر آن نهاده شده شماره کتابهاى این کتابخانه متجاوز از ده هزار مجلّد و داراى موقوفات فراوان بود. ظاهراً به این علت به آن دار العلم گفتند که کتابهایى در علوم ریاضى و هندسه و پزشکى در آن گرد آورى مى شد و علماى علوم مزبور یک نسخه از تصنیفات خود را به آن جا مى فرستادند.53 . (همان مدرک) 534/. از کتابخانه هاى معروف آن روز کتابخانه صاحب بن عباد در رى بود که در هنگامى که نوح بن منصور سامانى در نهان از او دعوت کرد به خراسان رود و در خدمت او باشد. یکى از عذرهایى که آورد این بود که تنها براى حمل کتابهاى علمى من چهارصد شتر یا بیش از این لازم است. فهرست کتابخانه مزبور در ده مجلد بودحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3435گفتگو با حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ رضا استادى0119939542344Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3436گرایش فقهى شیخ مفید0119939544588Full Text1 . (تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى) آدام متنر ترجمه علیرضا ذکاوتى قراگزلو ج75/1.2 . (اوائل المقالات) مقدمه; (میرحامد حسین) محمد رضا حکیمى 36/.3 . (لسان المیزان) ابن حجر عسقلانى; (تاریخ بغداد) ج 231/3..4 . (مسائل الصاغانیة) مفید / 22 ـ 17.5 . (همان مدرک) 10/.6 . (الفکر السلفى) 212/.7 . (فصول المختاره) مفید 73/.8 . (همان مدرک) 54/.9 . (الذریعة الى تصانیف الشیعة) آقا بزرگ تهرانى ج209/2.10 . (رجال نجاشى) ج378/2.11 . (کنز الفوائد) الکراجکى ج15/2.12 . (معالم العلماء) ابن شهر آشوب مازندرانى 135/.13 . (الذریعة الى تصانیف الشیعة) ج 27/2.14 . (فوائد المدنیة) محمد امین استر آبادى 30/ و 56.15 . (مجالس المؤمنین) شوشترى ج463/1.16 . (رجال نجاشى) ج 330/2.17 . (تصحیح الاعتقاد) مفید 38/.18 . (همان مدرک) 67/.19 . (کنز الفوائد) ج 15/2.20 . (رسالة الغیبة) مفید 3/.21 . (همان مدرک) 3/.22 . (کنز الفوائد) ج 33/2.23 . (همان مدرک) ج29/2 ـ 30.24 . (مسائل الصاغانیه) 38 ـ 40.25 . (همان مدرک) 44/.26 . (مقنعه) مفید 687/.27 . (مسائل الصاغانیة) 4 ـ 7.28 . (کنز الفوائد) ج15/2.29 . (همان مدرک) ج16/2.30 . (همان مدرک) ج 23/2.31 . (همان مدرک) ج 30/2.32 . (همان مدرک) ج 29/2.33 . (سوره مائده) آیه 97.34 . (سوره بقره) آیه 144.35 . این شعر در کتاب (المقنعه) که به وسیله چندتن ازمحققان تحقیق و به چاپ رسیده است به این صورت آمده است:قال الشاعر:(وهو لقیط الاٌیادى وقداظلکم من شطر ثغرکم هول له ظلم تغشاکم قطعا.)در حالى که با اندک درنگى مى توان پى برد که (وهو لقیط الاٌیادى) جزء شعر نیست. در تفسیر مجمع البیان نیز این شعر بدون این اضافه آمده است. ج14/2.36 . (مقنعه) 95/.37 . (سوره مائده) آیه 89/.38 . (مقنعه) 554/ ـ 555.39 . (سوره مجادله) آیه 2.40 . (مسائل الصاغانیه) 37/.41 . (مقنعه) 303/.42 . (همان مدرک) 301/.43 . (همان مدرک) 244/ ـ 245.(حمل این دو دسته از روایات بر فرضى یکسان موجب تناقض الفاظ روایات مى شود و بى اعتبار دانستن آن دسته از ـ روایات که دلالت بر حصر وجوب زکات در نُه چیز دارد باعث ابطال اجماع مى شود و همچنین است بى اعتبار دانستن آن دسته از روایات که دلالت بر وجوب زکات در تمامى حبوبات دارد. با فساد این فرضها درستى فتواى ما روشن مى گردد.)44 . (مقنعه) 247 ـ 249.45 . (صحیح بخارى) کتاب نکاح باب 36; (جواهر الکلام) ج182/29.46 . (سنن ابوداود) کتاب نکاح باب 25; (مسند احمد بن حنبل) ج334/1.47 . (سوره نساء) آیه 3.48 . (سوره نور) آیه 32.49 . (کنز الفوائد) ج 2 / 21 ـ 22 .50 . (سوره توبه) آیه103 .51 . (مقنعة) / 278 .52 . (همان مدرک) / 269 .53 . (همان مدرک) / 278 .54 . (همان مدرک) / 286 .55 . (همان مدرک) / 810 .56 . (همان مدرک) / 810 ـ 812 .57 . (المعتبر فى شرح المختصر) محقق حلى فصل چهارم / 7 .58 . (مبسوط) شیخ طوسى ج1 / 2 مقدمه.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3437کاربرد عقل در فقه از دیدگاه شیخ مفید0119939546989Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3438اندیشه سیاسى فقیهان شیعه: شیخ مفید01199395489110Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3439جایگاه عقل در اندیشه مفید011993954111134Full Text1 . (تهذیب الاحکام) مقدمه 33/ به نقل از (مرآة الجنان) ج28/3; (مستدرک الوسائل) ج517/3 چاپ قدیم.2 . (الفهرست) ابن ندیم 259 279 دارالمعرفه بیروت.3 . (المنتظم فى تاریخ الملوک والامم) ج11/8 شماره 20 چاپ اول مطبعه دائره المعارف الثعمانیة بعاصمه حیدرآباد.4 . (الفهرست) شیخ طوسى 157/ ـ 158.5 . (تهذیب الاحکام) مقدّمه 33 ـ 34; (اعیان الشیعه) ج45 ـ 21/4.6 . (مستدرک الوسائل) ج517/3 چاپ قدیم.7 . (المیزان) ج255/5 علامه طباطبائى منشورات اعلمى بیروت.8 . (سوره مومنون) آیه 91; (سوره انبیاء) آیه 22.9 . (سوره بقره) آیه 111.10 . (سوره اسراء) آیه 36. (سوره نجم) آیه 23; (سوره بقره) آیه 170; (سوره احزاب) آیه 67.11 . (اصول کافى) ج29/1.12 . (همان مدرک) 13/.13 . (همان مدرک) 16/.14 . (همان مدرک) 12/.15 . (همان مدرک) 25/.16 . (همان مدرک) 13/.17 . (بحار الانوار) ج91/1.18 . (اصول کافى) ج24/1.19 . (همان مدرک) 11/.20 . (بحارالانوار) ج87/1.21 . (اصول کافى) ج25/1.22 . (بحارالانوار) ج94/1.23 . (اختیار معرفة الرّجال) چاپ دانشگاه مشهد 133/ ـ 161 176 ـ 181 185 ـ 191 255 280 281 285 483 ـ 500 537 ـ 546; (اصول کافى) ج174/1 169; (الفصول المختاره) مفید 9 26 27 28 83.24 . (رجال کشى) 268/ 278 483 ـ 486 490 538 542; (اصول کافى) ج169/1 ـ 174; (تصحیح الاعتقاد) 201 203; (بحارالانوار) ج292/10 ـ 298.25 . (رجال کشى) 279/ 488 496 498 499; (کشف المحجّه) سید ابن طاوس فصل 17 23 25 26 بویژه فصل 27 28; (وسائل الشیعه) ج456/11 ـ 459.26 . (همان مدرک) 488/ 498 ـ 499.27 . (همان مدرک) 488/. (یایونس ارفق بهم فان کلامک یدقّ علیهم...).28 . (همان مدرک) 483/ 489 506.29 . (همان مدرک) 491 ـ 497 540 ـ 544.30 . (همان مدرک) 483/ 485 560.31 . (همان مدرک) 489/.32 . (همان مدر) 488/ 498.33 . بحارالانوار) ج245/2 حدیث 53 و 54.34 . (وسائل) ج327/1; (بحار الانوار) ج272/2.35 . (رجال نجاشى) ج73/1 بیان حالات ابان دار الاضواء بیروت تحقیق محمّد جواد النائینى.36 . (تاریخ بغداد) ج401/13 به بعد; (ملل و نحل) شهرستانى ج207/1.37 . (تاریخ بغداد) ج13; (تحریم النظر فى کتب اهل الکلام) ابن قدامه; (اتمام الدوایه) سیوطى.38 . (وسائل) ج20/18 باب 6; (اصول کافى) ج54/1.39 . (همان مدرک) 29/ 30 33; (اصول کافى) ج 58/1; (بحارالانوار) ج384/2 باب 34.40 . (رسالة الاعتقادات) صدوق 74/; (تصحیح الاعتقاد 201/ ـ 203 چاپ شده به همراه (وائل المقالات) با مقدمه و تعلیقات زنجانى.41 . (رسائل) الشریف المرتضى دار القرآن الکریم ج310/3; (رساله مسالة فى ابطال العمل باخبار الآحاد); (الفهرست) شیخ طوسى 157/.42 . (همان مدرک) (عدّة الاصول) شیخ طوسى مبحث خبر واحد. هر چند کلیتى مؤلف کافى را جزو محدثین شمرده اند ولى با توجّه به مقدمه اى که بر کافى نگاشته و نحوه تنظیم کتاب کافى نباید وى را از مخالفان کاربرد عقل در کلام و فقه دانست. وى در مقدمه کتاب خود (اصول کافى9/) مى نویسد:(واوّل ما ابداء به وافتتح کتابى هذا کتاب العقل وفضائل العلم وارتفاع درجة اهله وعلوّ قدرهم و نقص الجهل وخساسة اهله وسقوط منزلتهم اذ کان العقل هو القلب الّذی علیه المدار وبه یحتج وله الثواب وعلیه العقاب.)در این کتاب گرانسنگ معارف بسیارى آمده است و عناوین نخستین کتاب کافى را (کتاب العقل و الجهل) (کتاب فضل العلم) و(کتاب التوحید) تشکیل مى دهد.از کیفیت فصل بندى کلینى مى توان نحوه تفکر او را در کار برد عقل در کلام و فقه به دست آورد. به عقیده ما وى علم و دانش کلام و عقائد را مبتنى بر عقل مى دانسته است. وى در عنوان نخست انسان را به اهمیت عقل توجه مى دهد و به تعقل و تفکر دعوت مى کند فلسفه آمدن پیامبران را بیدار ساختن عقل بشر و به کار انداختن آن مى داند و پس از ذکر روایات بسیارى که نمونه از آنها را در ابتداى همین نوشتار آوردیم (کتاب العلم) را آغاز مى کند و 22 باب در فضیلت علم و علماء و... مى آورد و پس از آن (کتاب التوحید) مى آورد. از نحوه این تنظیم به دست مى آید که وى علم و دانش و توحید را مبتنى بر عقل مى دانسته است.43 . ابن ابى عقیل بر ابن جنید تقدم زمانى دارد. روش فقهى ابن ابى عقیل مورد تحسین و احترام غالب فقیهان شیعه قرار گرفته است. (دایٌرة المعارف بزرگ اسلامى) ج683/2 ـ 684; (رجال نجاشى) ج153/1.ابن جنید نیز از متکلمان بزرگ شیعى به شمار مى آید و آثار بسیارى در این باره دارد (رجال نجاشى) ج306/2. شیخ مفید هوش و استعداد فهقى او را ستایش مى کرد (المسائل الصاغانیه) 18 ـ 19 چاپ شده به همراه (الفصول العشره فى الغیبه). در عین حال معتقد بود که وى به قیاس عمل مى کند و در برخى از آثار خود آراى او را نقل مى کند و به ردّ آن مى پردازد. (الفهرست) شیخ طوسى 54 89 ـ 90 94 134 136 157.44 . (تصحیح الاعتقاد) 213/ چاپ شده به همراه (اوائل المقالات).45 . (همان مدرک) 190/ 194.46 . (همان مدرک) 187/ 190 198.47 . (تصحیح الاعتقاد) 190 ـ 191 چاپ شده به همراه (اوائل المقالات).48 . (رسالة الاعتقادات) صدوق 73/ ـ 74. وى در همین باب روایتى را نقل مى کند که مضمون آن این است که انسان توان درک و معرفت ملکوت آسمانها و زمین را ندارد.49 . (همان مدرک); الهدایة 46/ چاپ شده در (الجوامع الفقهیه) 46/.50 . (همان مدرک) 74; (بحارالانوار) ج132/2 136/ ـ 137; (وسائل الشیعه) ج457/11 ـ 459.51 . (رسالة الاعتقادات) صدوق 74/ چاپ شده به همراه (باب حادى عشر); (الهدایه) چاپ شده در (جوامع الفقیه) 46/.52 . (تصحیح الاعتقاد) 201/.53 . (همان مدرک) 201/ ـ 202.54 . (همان مدرک) 202/ به نقل از: (اصول کافى) ج171/1 ـ 173. ضمناً شیخ مفید خلاصه اى از روایت را آورده و ما اصل روایت را آوردیم.55 . (همان مدرک) 202/.56 . (همان مدرک).57. (همان مدرک) 202/ ـ 203.58 . (همان مدرک) 203/.59 . (رسالة الاعتقادات) صدوق 104/.60 . (تصحیح الاعتقاد) 241/ ـ 242.61 ـ (همان مدرک).62 . (همان مدرک) 242/.63 . (همان مدرک) 207/.64 . (همان مدرک) 207/ ـ 211.65 . (همان مدرک) 211 ـ 213.66 . (اوائل المقالات) 66/. به پاورقى همان صفحه براى توضیح مراد شیخ مفید مراجعه شود.67 . (تصحیح الاعتقاد) 203/.68 . (سوره زخرف) آیه 23 24.69 . (تصحیح الاعتقاد) 203/.70 . (همان مدرک).71 . (الفصول المختاره) 78/ 79.72 . (تاریخ بغداد) ج231/3 شماره 1299.73 . (المنتظم) ابن جوزى ج11/8.74 . (اوائل المقالات) 15/ ترجمه این عبارت از کتاب: (میرحامد حسین) محمد رضا حکیمى 47/ به بعد گرفته شده است.75 . (الفصول المختاره) 48 ـ 50.76 . فهرست نویسان کتابهاى بسیارى را از وى دراین زمینه ذکر کرده اند از باب نمونه: مى توان از ردّیه هاى ذیل نام برد: الردّ على ابن رشید فى الامامه) (الرّد على ابن عون فى المخلوق) (الردّ على ابن کلاب فى الصفات) (الرّد على ابى عبد الله البصرى فى تفصیل الملائکه) (الردّ على اصحاب الحلاّج) (الردّ على الثعلب فى آیات القرآن) (الرّد على العتبى) (الرّد على النسفى) (الردّ على الکرابیسى) و (النقض على ابى عبد الله البصرى).77 . (الفصول المختاره) 274/ 277.78 . (تاریخ بغداد) ج379/5. در شرح حال قاضى ابوبکر باقلانى و مناظره وى با شیخ مفید چنین آمده است: (وحدث ان ابن المعلم شیخ الرافضه ومتکلمها حضر بعض مجالس النّظر مع اصحاب له. اذا اقبل القاضى ابوبکر الاشعرى فالتفت ابن علم الى اصحابه و...).79 . (تصحیح الاعتقاد) 201/.80 . (اوائل المقالات) 50/ ـ 51.81 . (تصحیح الاعتقاد) 219/ ـ 222.82 . (معالم العلماء) 201/; (رجال نجاشى) ج328/2 این کتاب را از مؤلّفات شیخ مفید دانسته اند. بنابراین تشکیک نویسنده (اندیشه هاى کلامى شیخ مفید) 65/ در این که آیا این کتاب از شیخ مفید است یا از شخص دیگرى بى مورد است; چرا که ممکن است شیخ در ابتداء معتقد بوده که عقل در همه مسائل عقیدتى نیازمند به سمع است و پس از آن استقلال عقل را در برخى از موارد به رسمیت شناخته است.83 . (الفهرست) شیخ طوسى 157/ ـ 158.84 . (اعیان الشیعه) ج45 ـ 21/46.85 . (تمهید الاصول) شرح بخش نظرى; (جمل العلم و العمل) سید مرتضى 7/ با ترجمه و مقدمه و تعلیقات عبد المحسن مشکوة الدینى.86 . (کنز الفوائد) ج197/1 ـ 200.87 . (تمهید الاصول) 4/ 7.88 . (الرسائل العشر) 103 مؤسسه نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین; (المقدمه فى المدخل الى صناعة علم الکلام) 83/; (مسائل کلامیه) 91/. این دو رساله در همان مجموعه چاپ شده است.89 . (اصول فلسفه و روش رئالیسم) مقدمه ج17/5 ـ 18.90 . (همان مدرک).91 . (رسالة الاعتقادات) 66/ ـ 68; (الهدایه) چاپ شده در (الجوامع الفقهیه) 46/.92 . (الفهرست) شیخ طوسى 157/; (رجال نجاشى) ج311/2 ـ 316.93 . (معانى الاخبار) صدوق مقدمه 26 ـ 36.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3440علم امام در نگاه شیخ مفید و شاگردان او011993954135158Full Text1 . (اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات) شیخ مفید 77/.2 . (انوار الملکوت فی شرح الیاقوت) علامه حلّى مقدمه مؤلف.3 . (الذریعه) شیخ آقا بزرگ تهرانى 271/25; (خاندان نوبختى) عباس اقبال آشتیانى 167/; (انوار الملکوت) مقدمه.4 . (انوار الملکوت فى شرح الیاقوت) علامه حلى.5 . (اوائل المقالات) 79 90 96 97 98 و...6 . (رجال نجاشى) ذیل احوال نامبرده.7 . (همان مدرک) ذیل احوال نامبرده; (الفهرست) شیخ طوسى.8 . (الفهرست) ابن ندیم 251/.9 . (اوائل المقالات) شیخ مفید 79/ 90 96 97 98 و...10 . (انوار الملکوت فی شرح الیاقوت) علامه حلى 186/.11 . (همان مدرک) 69 139 و...12 . (خاندان نوبختى) عباس اقبال آشتیانى 166/.13 . (اوائل المقالات) شیخ مفید 77/.14 . (همان مدرک).15 . (الفصول المختاره) شیخ مفید ج1 70/.16 . (تنزیه الانبیاء) سید مرتضى 180/.17 . (الشافى) سید مرتضى ط سنگى 188/.18 . (همان مدرک) / 325.19. (همان مدرک).20 . (همان مدرک) 326/; (الشافى) تحقیق سید عبدالزهراء الخطیب ج36/2.21 . (همان مدرک) ط سنگى 327/.22 . (همان مدرک) 79; (الشافى) تحقیق سید عبدالزهراء الخطیب ج40/2.23 . (همان مدرک) ط سنگى 75/; (الشافى) تحقیق سید عبدالزهراء الخطیب ج26/2.24 . (تمهید الاصول فی علم الکلام) شیخ طوسى ترجمه مشکاة الدینى 813.25 . (همان مدرک) 817.26 . (الاقتصاد الهادى الى الرشاد) شیخ طوسى 192/.27 . (همان مدرک) 193/.28 . (کنز الفوائد) کراجکى رساله جمل اعتقاد اهل الایمان 112/.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3441شیخ مفید و معتزله011993954159191Full Text1 . (الغدیر) علاّمه امینى ج/3 10 ـ 26 دار الکتاب العربى بیروت.2 . (همان مدرک) 320 ـ 323. علامه امینى این کتاب نقد کرده و به شبهات آن پاسخ گفته است.3 . (معالم الفلسفة الاسلامیه) 168/ به نقل از: (شرح مواقف) ج/4 123.شیخ محمود شلتوت مفتى مصر و رئیس اسبق جامع الازهر که خود با بسیارى از مؤلّفان ملل و نحل هم مذهب است چنین مى گوید:(بیشتر کسانى که درباره فرق و مذاهب اسلامى کتاب نوشته اند تحت تاثیر روح پلید تعصّب بوده اند; از این روى تألیفات آنان همواره آتش دشمنى و کینه را در میان یک امت دامن زده است. هر یک از اینان تنها از یک زاویه دید به مخالفان نگریسته اند. رأى مذهب مخالف را سخیف شمردن و عقیده طرف مقابل را به سفاهت منسوب داشتن آن هم با روشى که شرّ و زیانش بیشتر است تا خیر و سودش. از این جهت هر کس اهل انصاف باشد نباید با استناد به این کتابها درباره مذاهب اسلامى اظهار نظر کند بلکه باید در هر فرقه اى به کتابها و مآخذ مخصوص آن فرقه رجوع کند تا بدین وسیله به حق نزدیک شود و از خطا دور ماند. (الامام الصادق والمذاهب الاربعه) ج391/6 ـ 392 به نقل از: (اسلام بلا مذاهب) 7.4 . (اندیشه هاى کلامى شیخ مفید) مارتین مکدر موت ترجمه احمد آرام 3/ به نقل از (منهاج السنه) ج31/1 و 208.ابن تیمیه در این کتاب تهمتهاى بسیارى را به شیعه زده است. علامه امینى در (الغدیر) ج148/3 برخى از آنها را نقل و نقد کرده است و نوشته اند: باید اسم کتاب را منهاج البدعهمى گذاشت نه منهاج السنّه.5 . (اندیشه هاى کلامى شیخ مفید) 3/ـ 4.6 . (تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى) آدم متز ترجمه علیرضا ذکاوتى قراگزلو ج78/1 امیر کبیر.7 . (همان مدرک) 79/ به نقل از: (خطط) مقریزى ج352/2.8 . ما کدونالد مى گوید: فرقه قدریه معتزله بدون شک از روشهاى کلامى یونانیان متأثر شده است. دى بور عقیده دارد که میان آراى متکلمین صدر اسلام و عقاید مسیحى شباهت غیرقابل انکارى وجود دارد که با بودن آن کسى نمى تواند اتصال مستقیم آنان را انکار کند. نخستین مسأله اى که میان عالمان اسلامى درباره آن بحث شد مسأله اختیار است. در همین موقع تمام مسیحیان شرقى عقیده به اختیار داشتند. ر . ک: (فلسفه علم کلام) هرى اوسترین و لفسن ترجمه احمد آرام 64 ـ 66 ـ 67 و (معتزله) دکتر محمود فاضل مرکز نشر دانشگاهى 8/. وى نیز تحت تأثیر گفته هاى مستشرقان معتقد است که بین عقاید معتزله و فلسفه لاهوتى مسیحیت مشابهت وجود دارد; بنابراین آنچه مستشرقان گفته اند مقرون به صحّت است.9 . (آشنائى با علوم اسلام) شهید مطهرى 13/.10 . (المسائل الصّاغانیه) 7 ـ 8 چاپ شده به همراه (الفصول العشره فى الغیبه) شیخ مفید موسسه دار الکتاب للطاعبه والنشر قم.11 . (الفصول المختاره) ج284/212 . (تصحیح الاعتفاد) / 201 چاپ شده به همراه (اوائل المقالات) با مقدمه علاّمه زنجانى.13 . (همان مدرک) 201 ـ 202.14 . (همان مدرک) 201 ـ 203.15 . (سوره بقره) آیه 170.16 . (سوره انفال) آیه 22.17 . (سوره انبیاء) آیه 22.18 . (سوره بقره) آیه 111.19 . (سوره انعام) 116; (سوره بقره) 17020 . (سیرى در نهج البلاغه) شهید مطهرى 43/.21 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج371/6 ـ 370 تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم دار احیاءالتراث العربى بیروت.22 . (اصول کافى) باب العقل; (بحارالانوار) باب العقل نمونه هایى از این روایات در مقاله (جایگاه عقل در اندیشه مفید در همین شماره مجله آمده است.22 . شرف الدین در المراجعات 284/ ـ 285 دار المرتضى پس از آن که ثابت مى کند که شیعه مذهب خود را از اهل بیت(ع) گرفته است درباره تقدّم شیعه در تدوین علوم مى نویسد:وانّ الباحثین لیعلمون بالبداهه تقدم الشیعه فى تدوین العلوم على من سواهم اذ لم یتصد لذلک فى العصر الاوّل غیر على واولو العلم من شیعتهولعلّ السرفى ذلک اختلاف الصحابه فى اباحة کتابة العلم وعدمها فکرهما ـ کما عن العسقلانى فى مقدّمه فتح البارى وغیره ـ عمر بن خطاب و جماعة آخرون خشیة ان یختلط الحدیث فى الکتاب واباحه علّى و خلفه الحسن السبط المجتبى وجماعة من الصحابه وبقى الامر على هذا الحال حتى اجمع اهل القرن الثانى فى آخر عصر التابعین على اباحته...) افزون بر این شیعه از معصومین(ع) روایاتى در کتابت علم نقل کرده است و همان روایات مشوق آنان در تقدم بر دیگران در تالیف و تدوین علوم بوده است.24 . (اختیار معرفة الرجال (معروف به رجال کشى) 133/ 161 176 181 187 191 483 500 537 546; (اصول کافى) ج169/1 174; (بحار الانوار) ج292/10 298; (تصحیح الاعتقاد) 201/ 203; (الفصول المختاره) 9/ 26 27 28 83.25 . (همان مدرک) 488 ـ 499.26 . (سیرى در نهج البلاغه) شهید مطهّرى 41/. به نقل:ز :(ظهر الاسلام) احمد امین ج1.27 . (همان مدرک) 42/.28 . (فهرست) ابن ندیم ترجمه رضا تجدد 293/.29 . (اصل الشیعه واصولها) کاشف الغطاء 27/.30 . (تاسیس الشیعه) سید حسن صدر اعلمى 350/.31 . (الفهرست) ابن ندیم 291; (طبقات المعتزله) ابن المرتضى 7/ دار المنتظر بیروت لبنان; (تاریخ الاسلام) حسن ابراهیم حسن ج422/1; ج156/2 ـ 158.32 . (رجال نجاشى) ج145/2 شماره 794.33 . (تکملة الفهرست) ابن ندیم 8/ چاپ شده به همراه (الفهرست) چاپ دار المعرفه; (الفهرست) 258/.34 . (ملل و نحل) شهرستانى ج 186/1 بیروت لبنان.35 . (رجال نجاشى) ج203/2 شماره 887.36 . (تکملة الفهرست) 8/.37. (همان مدرک).38 . (اصول کافى) ج171/1.39 . (تاسیس الشیعه) صدر 354/; (خصال) شیخ صدوق باب اثنى عشر حدیث 4.40 . (همان مدرک) 351/ 355 358.41 . (مروج الذهب) ج52/3 دار المعرفه بیروت.42 . (الشیعة الامامیه) دکتر علاء الدین محمّد القزوینى 48/ به نقل از (صخى الاسلام) ج 304/3. نعمان بن عجلان نیز با اشعار خویش به خلافت ابوبکر در همان روزهاى نخست اعتراض کرد. (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج6 30/ـ 31.43 . (همان مدرک) 48/ به نقل از: (ادب السیاسه) احمد حوفى 192/ 498; (التطور والتجدید فی الشعر الاموى) 9/.44 . (همان مدرک) 50/ به نقل از: (اعلام الادب فى عصر بنى امیّه) ج4/2.45 . (همان مدرک) به نقل از (اعلام الادب فى عصر بنى امیه) 13/ محمد عبد المنعم خفاجى.46 . (تکملة الفهرست) ابن ندیم/ 7.47 . (ملل و نحل) شهرستانى ج 85/1.48 . (همان مدرک) 56.49 . (الفرق بین الفرق) بغدادى 68/ 131.50 . (معالم الفلسفه الاسلامیه) 62/.51 . (الشیعه الامامیه) 11/ به نقل از: (نظریة الامامه) احمد محمود صبحى 235/.52 . (همان مدرک) به نقل از: (نشاة الفکر الفلسفى فى الاسلام) 485.53 . (همان مدرک) 11/ به نقل از: (الفصل فى الملل والاهواء والنحل) ابن حزم ج66/5.54 . (ملل و نحل) ج56/1.55 . (الفرق بین الفرق) بغدادى 68/.56 . (همان مدرک) 131/.57 . (الشیعه الامامیه) 9/ به نقل از (المعتزله) زهدى جار اللّه 122 ـ 123; (ظهر الاسلام) احمد امین 23/.58 . (تاریخ فلسفه اسلامى) هانرى کربن ترجمه دکتر اسداللّه مبشرى 70 168.59 . (الفهرست) ابن ندیم ترجمه رضا تجدّد 38/.60 . (الامالى) سید مرتضى ج148/1 و 154 تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم دار الکتاب العربى بیروت.61 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج17/1.62 . (اصول کافى) ج155/1 باب الجبر والقدر و الامر بین الامرین.63 . (الشیعه الامامیه) / 28 به نقل از: (نشأة الفکر الفلسفى) ج411/1.64 . (همان مدرک).65 . (اصول کافى) ج155/1 تا 160.66 . (الشیعه الامامیه). به نقل از: (الاسلام و فلسفة الحکم) محمد عماره 186/ 187.67 . (همان مدرک) 33/ به نقل از: (الامام زید) 205/.68 . (سیرى در نهج البلاغه 35/.69 . (نهج البلاغه) فیض خطبه 40/1 ـ 22; خطبه 64 152 186.70 . (تحف العقول) 175/ مؤسسه اعلمى بیروت.71 . (اصول کافى) ج169/1 کتاب الحجّه: باب (الاضطرار الى الحجّه) و باب (طبقات الانبیاء والرسل) و باب (الفرق بین الرسول والنبى) و... مراجعه شود.72 . (تاریخ فلسفه در اسلام) هانرى کربن 86/ ترجمه دکتر اسداللّه مبشرى.73 . (الشیعه الامامیه) 39/ به نقل از: (تاریخ المناهج الاسلامیه) 79/.74 . (تاریخ فلسفه در اسلام) 54/ ـ 55.75 . (همان مدرک) 56/.76 . (الفصول المختاره) 6/ 9; (الفهرست) ابن ندیم 249/.77 . (الفهرست) 250; (تکمله الفهرست) 8/.78 . (الفصول المختاره) 9/.79 . (اصول کافى) ج171/1 169 171.80 . (الفهرست) 250; (تکمله الفهرست) 7/; (رجال نجاشى) ج397/2; (رجال کشى) 131/.81 . (الفهرست) شیخ طوسى 132/ شماره 584; (تاسیس الشیعه) 362/.82 . (رجال نجاشى) ج 121/1. شماره 67; (الفهرست) ابن ندیم 252/.83 . (همان مدرک) ج182/1 ـ 179 شماره 146.84 . (الفهرست) ابن ندیم 252; (الفهرست) طوسى 193 شماره 884; (رجال نجاشى) ج292/2 شماره 1034.85 . (الفهرست) طوسى 371/; (الفهرست) ابن ندیم 250/.86 . (معجم المؤلفین) ج1 ـ 200/2 دار احیاء التراث العربى بیروت.87 . (الفهرست) شیخ طوسى 124/ شماره 552 (تاسیس الشیعه) 377/.88 . (الفصول المختاره) 50 51 52 53 54 72 73 115 116 117 118 79 78 و...89 . (رجال نجاشى); ج327/2; شماره 1068 (الفهرست) شیخ طوسى شماره 710/ (معالم العلماء) ابن شهر آشوب 102 ـ 100 شماره 741.90 . (الفهرست) شیخ طوسى 98 شماره 421/.91 . (معجم المولفین) 4 ـ 235/3.92 ـ (کنز الفوائد) ج 124/1 به بعد.93 . (اوائل المقالات) 40/.94 . (همان مدرک) 52/ 92.95 . (همان مدرک) 54 99.96 . (همان مدرک) 68/.97 . (همان مدرک) 69/.98 . (همان مدرک) 55/ ـ 56.99 . (همان مدرک) 51/100 . (همان مدرک).101 . (همان مدرک) 81/.102 . (همان مدرک) 47/ 49.103 . (همان مدرک) 53/ 91.104 . (همان مدرک) 54 99 103.105 . (همان مدرک) 96/.106 . (همان مدرک) 52/ 89.107 . (معالم الفلسفه الاسلامیه) مغنیه 172/.108 . (همان مدرک) 171.109 . (همان مدرک) 171/.110 . (همان مدرک) 175.111 . (اوائل المقالات) 53 96.112 . (همان مدرک) 54/.113 . (معالم الفلسفة الاسلامیه) 173/.114 . (فهرست) ابن ندیم ترجمه و تحقیق رضا تجدّد115 . (طبقات المعتزله) احمد بن یحیى المرتضى / 7 دارالمنتظر بیروت.116 . (ملل و نحل شهرستانى) ج49/1.117 . (همان مدرک) ج56/1 85.118 . (الفرق بین الفرق) بغدادى 362 ـ 363.119 . (همان مدرک) 68 131.120 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج17/1.121 . (همان مدرک) ج346/6 370 ـ 371 425; ج256/9 ـ 257.122 . (تاریخ الاسلام) حسن ابراهیم حسن ج 2 / 155 159; ج394/1.123 . (همان مدرک) ج422/1; ج156/2 158.124 . (معالم الفلسفة الاسلامیه) مغنیه170/ به نقل از: (المذاهب الاسلامیه) 51/.125 . (الشیعه الامامیه) دکتر قزوینى 58/ به نقل از: (الامام زید) ابوزهره 41/.126 . (المعتزله) زهدى جار اللّه 13/; (مفتاح السعاده) طالش کبرى زاده ج23/2; (الاسلام و فلسفة الحکم) محمد عماره 206 ـ 261; ابوالوفاء الغنیمى التفتازانى در (واصل بن عطاء) ابوالوفاء الغنیمى التفتازانى 44/; (الامام زید) ابوزهره 41/; احمد محمود صبحى (فى علم الکلام) احمد محمود صبحى 287/; (نظریة الامامه) احمد محمود صبحى 134 160; (امالى) سید مرتضى ج148/1; در (نهج الحق)ّ علامه حلّى 82/; در (مطارح الانظار) شیخ انصارى 231/;(علم الکلام ومدارسه) فیصل بدیر عون 70/ 98.سخنان اکثر نویسندگان فوق در کتاب: (الشیعة الامامیه) دکتر علاء الدین قزوینى 53/ ـ 58 آمده است.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3442غلات در نظر گاه شیخ مفید011993954191246Full Text1 . (رجال نجاشى) تحقیق غروى نائینى ج121/1 رقم 67; (فهرست) ابن ندیم ترجمه 330.2. (رجال نجاشى ) ج 1 .3 . (همان مدرک) 172/ رقم 135.4 . (همان مدرک) 182/ رقم 146.5 . (همان مدرک) 200/ رقم 176.6 . (همان مدرک) 402/ رقم 465.7 . (همان مدرک) ج75/2 رقم 662.8 . (همان مدرک) 213/ رقم 892.9 . (الذریعة) ج213/1 ـ 214.10 . (تاریخ بغداد) ج231/2 رقم 1299.11 . (اختیار معرفة الرجال) کشى/4 ح5 چاپ دانشگاه مشهد.12. (سوره نساء) آیه 171.13 . (تصحیح الاعتقاد) چاپ شده همراه با اوائل المقالات 238.14 . (الغدیر) ج113/11 ـ 195.15 . (الملل و النحل) شهرستانى ج146/1 دار المعرفة بیروت.16 . (فرق الشیعه) نوبختى 22/; (عقد الفرید) ابن عبد ربه تحقیق محمد سعید عریان دار الفکر بیروت ج218/2.17 . ( مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین) ابوالحسن على بن اسماعیل اشعرى ترجمه محسن مؤیدى چاپ امیرکبیر 17.18 . (الملل و النحل) ج173/1.19 . (اوائل المقالات) 89/.20 . (تصحیح الاعتقاد) 199/.21 . (مقالات الاسلامیین) 13/.22 . (الملل و النحل) ج189/1 ـ 173.23 . (فرهنگ فرق اسلامى) دکتر جواد مشکور 178/.24 . (همان مدرک) 346/.25 . (همان مدرک) 19/.26 . (همان مدرک) 344/.27 . (همان مدرک) 41/.28 . (بحار الانوار) ج270/25 271.29 . (فرهنگ فرق اسلامى) 185/.30 . (انوار الملکوت فى شرح الیاقوت) 202/ انتشارات بیدار و رضى قم.31 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید بیست جلدى ج50/7 ـ 51 ذیل خطبه 92.32 . (قل انما انا بشر مثلکم) (سوره کهف) آخرین آیه.33 . (السیرة الحلبیه) در الاحیاء لتراث العربى حاشیه آن با نام: (السیرة النبویه) از سید احمد زینى زحلان ج351/3 ـ 353.34 . (الفصول المختاره) 193/.35 . (تصحیح الاعتقاد 238/.36. (فرهنگ فرق اسلامى) 345/.37 . (جامع المقال) طریحى 192/; (مجمع البحرین) ج319/1; (من لایحضره الفقیه) ج545/4 تحقیق على اکبر عفارى مؤسسه نشر اسلامى قم.38 . (الملل و النحل) ج175/1; (بحار الانوار) ج305/25.39 . (فرهنگ فرق اسلامى) 345/ با اختصار.40 . (وسائل الشیعه) ج443/11 حدیث 17.41 . (بحار الانوار) ج299/25.42 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج120/8.43 . (الاعلام) ج166/1.44 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج5/5.45 . (التعریفات) 51/ انتشارات ناصر خسرو.46 . (اختیار معرفة الرجال) 106/ ح170 ـ 174.47 . (فرق الشیعه) 22/.48 . (الایضاح) 477/ تحقیق محدث ارموى چاپ دانشگاه تهران.49 . (بحار الانوار) ج277/25 به نقل از رجال کشى و مناقب شهر آشوب.50 . ((بحار الانوار) ج270/25 به نقل از حدیث اربعمأه خصال صدوق.51 . (همان مدرک) 266/.52 . (الجمل فى نصرة حرب البصرة) 151/ به بعد و ترجمه آن با نام: (نبرد جمل) مهدوى دامغانى 171/.53 . (همان مدرک) 177/.54 . (تاریخ الامم والملوک) طبرى هشت جلدى ج368/3; (کامل ابن اثیر) ج94/3.55 . (اعیان الشیعه) ج52/1 به نقل از (فجر الاسلام) احمد امین چاپ چهارم 330/.56 . (تنقیح المقال) ج226/1.57 . (اعیان الشیعه) ج52/1; (تاریخ الامم والملوک) ج379/3. طبرى حتى کنانة بن بشر را که همراه با محمد بن ابى بکر در مصر به شهادت رسید از او متأثر مى داند.58 . (الملل والنحل) ج178/1.59 . (سوره شعراء) آیه 221 و 222.60 . (بحار الانوار) ج270/25. مغیرة بن سعید رئیس غلاة مغیریه بود که اخبار زیادى در ردّ و ذم آنان وارد شده است. ر . ک: (اختیار معرفة الرجال) 223/ ح400 402 403.61 . (همان مدرک) 309/.62 . (همان مدرک) 303/.63 . (الملل و النحل) ج179/1.64 . (فرهنگ فرق اسلامى) 421/.65 . (همان مدرک) 339/.66 . (بحارالانوار) ج303/25.67 . (همان مدرک) 266/.68 . (سوره آل عمران) آیه 79.69 . (بحار الانوار) ج272/25.70 . (اوائل المقالات) 84/.71 . (اعتقادات صدوق) 99. چاپ شده با باب حادى عشر مرکز نشر کتاب و (بحارالانوار) ج342/25.72 . (تصحیح الاعتقاد) 238/.73 . (المقنعه) چاپ موسسه نشر اسلامى قم 456 461 465 467 472 473 476 482 484 485.74 . (الارشاد) ترجمه رسولى محلاتى 262/75 . (المسائل الصاغانیه) 19/.76 . (مجالس مفید در مناظرات) 440/; (فرهنگ فرق اسلام) 426/.77 . (الفصول العشرة فی الغیبه) فصل هشتم 25. چاپ شده همراه با مسائل الصاغانیة ورساله اى از قطب الدین راوندى.78 . (الفصول المختاره 255/ و ترجمه آن: (مجالس مفید در مناظرات) 442/ انتشارات نوید مترجم آقا جمال خوانسارى.79 . (الذریعه) ج213/1; (فرهنگ فرق اسلامى) 393/.80 . (فرهنگ فرق اسلام) 394/.81 . (الفصول المختاره) 192/.82 . (السیرة الحلبیه) ج351/3 به بعد.83 . (الغدیر) ج184/7. به نقل از: (البدایة والنهایه) ابن کثیر ج243/5; (شرح المواهب) زرقانى ج281/8.84 . (سوره زمر) آیه 30.85 . (الفصول المختاره) 193/; و ترجمه آن: (مجالس مفید در مناظرات) 338/.86 . (الفصول المختاره) 254/; (بحار الانوار) ج16/37.87 . (مقالات الاسلامیین) 17/.88 . (الملل و النحل) ج131/1.89 . (شرح نهج البلاغه) ابن ابى الحدید ج226/20.90 . (المقالات والفرق) 19; (فرق الشیعه) 22/.91 . (الفرق بین الفرق) بغدادى اسفرائنى 251/.92 . (تلخیص الشافى) حاشیه آن 198/4.93 . (الفصول المختاره) 255/ و ترجمه آن: (مجالس مفید در مناظرات) 441/; (بحارالانوار) 16/37.94 . (الفصول المختاره) 247/ و ترجمه آن 433/.95 . (الفصول المختاره) 249/.96 . (همان مدرک).97 . (همان مدرک); (بحار الانوار) ج11/37.98 . (اختیار معرفة الرجال) 477/ ح904 ـ 906.99 . (الفصول المختاره) 254/ و ترجمه آن 441/; (بحارالانوار) ج15/37.100 . (اختیار معرفة الرجال) 479 ح907.101 . (همان مدرک) 478/.102 . (المقالات والفرق) 60/; (فرهنگ فرق اسلام) 104/.103 . (الفصول المختاره) 255/ و ترجمه آن 443/; (بحارالانوار) ج17/37.104 . (اختیار معرفة الرجال) 481/.105 . (تصحیح الاعتقاد) 259/.106 . (سوره حشر) آیه 70.107 . (بحارالانوار) ج328/25.108 . ((همان مدرک) 329/.109 . (همان مدرک) 336/ ـ ح16.110 . (همان مدرک) 266/.111 . (امالى مفید) 17/ مقدمه.112 . (المسائل الصاغانیه) 18/.113 . (اعتقادات) صدوق همراه با (باب حادى عشر) 101/; ترجمه اعتقادات 125; (بحارالانوار) ج344/25.114 . (سفینة البحار) ج296/1; (روضات الجنات) 107/3 150 رقم 261.این کتاب دیدگاههاى مختلف را درباره حلاج بیان کرده است.115 . (تصحیح الاعتقاد) 239/; (بحارالانوار) ج345/25.116 . (بحار الانوار) ج302/25.117 . (فرهنگ فرق اسلام) 45/.118 . (الافصاح) مفید چاپ جدید 36/.119 . (فرهنگ فرق اسلام) 177/.120 . (بحار الانوار) ج265/25.121 . (من لایحضره الفقیه) ج545/4.122 . (همان مدرک); (تنقیح المقال) ج84/2 حرف میم.123 . (رجال نجاشى) ج212/2 رقم 892 و حاشیه آن.124 . (بحار الانوار) ج316/25.125 . (فرهنگ فرق اسلامى) 45/.126. (تصحیح الاعتقاد) 207/. (ان الارواح مخلوقة قبل الاجساد بالفى عام فما تعارف منها ائتلف وما تناکر منها اختلف) این جمله مضمون دو حدیث مختلف است که علامه مجلسى به نقلهاى مختلف آن را روایت کرده است: (بحار الانورا) ج132/58 135.127 . (تصحیح الاعتقاد) 208/.128 . (تصحیح الاعتقاد) 208 حاشیه چرندابى به نقل از (مسائل السروریة); (بحارالانوار) ج146/58.129 . (تصحیح الاعتقاد) 209/ به نقل از اجوبة مسائل السرویه.130 . المسائل العکبریة) 9/; (تصحیح الاعتقاد) 211 حاشیه چرندابى.131 . (المسائل العکبریه) 15/.132 . (عدّة رسائل) شیخ مفید نشر مکتبة مفید اجوبة المسائل السرویة المساله الثانیة 210/.133 . علامه مجلسى در بحار الانوار اول جلد 26 بابى را منعقد کرده که خلقت ائمه قبل از آدم بوده است. و در آن باب در روایاتى نقل شده است که: آنان دو هزار سال قبل از خلقت آدمى به صورت اشباح خلق شده اند. وى در ج146/58 در باره ارواح و اشباح دیگر انسانها و معناى روح بحث مى کند.134 . (تنقیح المقال) ج125/2; (معرفة الحدیث) محمد باقر بهبودى 207. به نقل از (قاموس الرجال) 197/8; (عدة رسائل) شیخ مفید اجوبة مسائل السرویه المسألة الثانیه 210/.135 . (اوائل المقالات) 76/.136 . ( الجمل) 157.137 . (اوائل المقالات) 84/.138 . (اوائل المقالات) 77/.139 . (بحارالانوار) ج346/25.140 . (اعتقادات) صدوق 101/.141 . (رجال نجاشى) ج200/1 رقم 176.142 . (همان مدرک) 245 رقم 238.143 . (تنقیح المقال) ج334/1.144 . (تصحیح الاعتقاد) 240/.145 . (همان مدرک) 241/.146 . (همان مدرک).147 . (اختیار معرفة الرجال) 297/ ح526.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3443تفسیر القرآن الکریم المستخرج من تراث الشیخ المفید011993954247253Full Text1 . اوائل المقالات چاپ داورى / 84 .2 . تا تاریخ نوشتن این مقاله.حوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3444نگاهى به تالیفات و آثار مهم شیخ مفید011993954253263Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3445دانش کلام011993954263275Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3446امامت و فلسفه سیاسى در اسلام011993954276285Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3447غیبت امام دوازدهم011993954286296Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3448تاریخ011993954312321Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3449اصول فقه011993954297301Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3450علم فقه011993954312321Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3451دانش مناظره011993954322326Full Textحوزهپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)3452اخلاق اسلامى و حدیث011993954327333Full Text