ORIGINAL_ARTICLE
امتداد اخبارىگرى
https://jh.isca.ac.ir/article_878_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
3
21
سید عباس
صالحی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. الحدائق الناضره، ج 27/1 به بعد.
2
2. المیزان، ترجمه موسوى همدانى، ج 117/10، انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین.
3
3. الفوائد المدنیّه/136.
4
4. الحدائق الناضره، مقدمه دوم.
5
5. الفوائد المدنیّه/140.
6
6. جامع السعادات، ج 9/1.
7
7. الفتاوى الواضحه/15.
8
8. البیع، ج 406 /2.
9
9. المعالم الجدیده/42.
10
10. الفواید المدنیّه/130.
11
11. الحدائق الناضره، ج 155 /5 به بعد.
12
12. جواهرالکلام، ج 56 /6.
13
13. حدائق الناضره، ج 69 /1.
14
14. همان/ 70.
15
15. همان/ 71.
16
16. همان/ 72.
17
17. همان/ 44.
18
18. همان/ 72.
19
ORIGINAL_ARTICLE
گفتوگو با حجةالاسلام والمسلمین استاد محمد حکیمى
https://jh.isca.ac.ir/article_879_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
22
63
پىنوشتها:
1
1. نهجالبلاغه، حکمت 235.
2
2.بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 119/41، مؤسسة الوفاء، بیروت.
3
»و من کتب ابن طلحة روى أنّ سودة بنت عمارة الهمدانیّة دخلت على معاویة بعد موت على، فجعل یؤنّبها على تحریضها علیه أیّام صفّین، و آل أمره إلى أن قال: ما حاجتک؟ قالت: إنّ اللّه مسائلک عن أمرنا و ما افترض علیک من حقّنا و لایزال یتقدّم علینا من قبلک من یسمو بمکانک و یبطش بقوّة سلطانک، فیحصدنا حصید السنبل و یدوسنا دوس الحرمل، یسومنا الخسف و یذیقنا الحتف، هذا بشر بن أرطاة قدم علینا فقتل رجالنا، و أخذ أموالنا، و لولا الطّاعة لکان فینا عزّ و منعة، فانّ عزلته عنّا شکرناک و إلاّ کفرناک; فقال معاویة: إیای تهدّ دین بقومک یا سودة؟ لقد هممت أن أحملک على قتب أشوس فأردّک إلیه فینفذ فیک حکمه فأطرقت سودة ساعة ثمَّ قالت:
4
صلّى الا له على روح تضمّنها
5
قد حالف الحقّ لایبغى به بدلا
6
فقال معاویة: من هذا یا سودة؟ قالت: هوواللّه أمیرالمؤمنین علىّ بن أبى طالب واللّه لقد جئته فی رجل کان قد ولاّه صدقاتنا فجار علینا، فصادفته قائماً یصلّی، فلمّا رآنى انفتل من صلاته ثم أقبل علىَّ برحمة و رفق و رأفة و تعطّف و قال ألک حاجة؟ قلت: نعم، فأخبرته الخبر، فبکى ثمّ قال: اللهمّ أنت الشاهد علی و علیهم، و أنىّ لم آمرهم بظلم خلقک; ثمّ أخرج قطعة جلد فکتب فیها:
7
»بسم اللّه الرّحمن الرحیم قدجاتکم بیّنة من ربّکم فأوفوا الکیل و المیزان و لاتبخسوا النّاس أشیاءهم و لاتفسدوا فىالأرض بعد إصلاحها ذلکم خیر لکم إن کنتم مؤمنین، فاذا قرأت کتابى هذا فاحتفظ بما فى یدک من عملنا حتّى یقدم علیک من یقبضه منک، والسّلام.«
8
ثمّ دفاع الرقعة إلیَّ، فواللّه ماختمها بطین و لاخزنها، فجئت بالرّقعة إلى صاحبه فانصرف عنّا معزولاً.«
9
3. وسائل الشیعه، ج 49 /11.
10
»... عن رجل بلغ به امیرالمؤمنین)ع( قال: مر شیخ مکفوف کبیر یسأل: فقال امیرالمؤمنین)ع(: ما هذا؟
11
قالوا: یا امیرالمؤمنین نصرانّى. فقال امیرالمؤمنین)ع(: استعملوه حتى اذا کبر و عجز منعتموه. أنفقوا علیه من بیت المال.«
12
شهید مطهرى این رفتار زیبا و انسانى امام على)ع( را این گونه ترسیم مىکند:
13
»پیرمرد نصرانى، عمرى کار کرده و زحمت کشیده بود، امّا ذخیره و اندوختهاى نداشت، آخر کار هم کور شده بود. پیرى و نیستى و کورى، همه با هم، جمع شده بود و جز گدایى، راهى برایش باقى نگذارد، کنار کوچه مىایستاد و گدایى مىکرد. مردم ترحم مىکردند و به عنوان صدقه، پشیزى به او مىدادند و او از همین راه، بخور و نمیر به زندگانى ملالتبار خود ادامه مىداد.
14
تا روزى امیرالمؤمنین، علىبن ابى طالب، علیه السلام، از آنجا عبور کرد و او را به آن حال دید. على به صدد جستوجوى احوال پیرمرد افتاد، تا ببیند چه شده که این مرد به این روز و این حال افتاده است، ببیند آیا فرزندى ندارد که او را تکفل کند؟ آیا راهى دیگر وجود ندارد که این پیرمرد در آخر عمر آبرومندانه زندگى کند و گدایى نکند؟ کسانى که پیرمرد را مىشناختند آمدند و شهادت دادند که این پیرمرد نصرانى است و تا جوانى و چشم داشت، کار مىکرد. اکنون که هم جوانى را از دست داده و هم چشم را، نمىتواند کار بکند، ذخیرهاى هم ندارد، طبعاً گدایى مىکند.
15
على علیه السلام، فرمود:
16
»عجب! تا وقتى که توانایى داشت، از او کار کشیدید و اکنون او را به حال خود گذاشتهاید؟
17
سوابق این مرد حکایت مىکند که در مدتى که توانایى داشته کار کرده و خدمت انجام داده است. بنابراین بر عهده حکومت و اجتماع است که تا زنده است او را تکفل کند. بروید از بیتالمال به او مستمرى بدهید. « مجموعه آثار، ج 480479 /18.
18
4. نهج البلاغه نامه 53.
19
5. تهذیب ج77 /7، استبصار ج83 /3.
20
»عن ذکریا بن آدم، قال: سألت الرضا، علیه السلام، عن رجل من اهل الذمة اصابهم جوع فأتى رجل بولد له فقال: هذا لک اطعمه و هو لک عبد.
21
قال: لایبتاع حر فانّه لایصلح لکُ و لامن اهل الذمة. «
22
6. عیون اخبار الرضا)ع(، ج15 /2، مسند الامام الرضا)ع( ج332 /2.
23
»قال یاسر: و کتب من نیسابور الى المأمون ان رجلاً من المجوس اوصى عند موته بمال جلیل یفرق فى الفقراء و المساکین ففرقه قاضى نیسابور على فقراء المسلمین. فقال المأمون للرضا)ع(: یا سیّدى ما تقول فى ذلک؟
24
فقال الرضا)ع(: ان المجوس لایتصدقون على فقراء المسلمین فاکتب الیه ان یخرج بقدر ذلک من صدقات المسلمین، فیتصدق به على فقراء المجوس«
25
7. فرانتس فانون، پروفسور ایزن ال جندزایر، ترجمه علىرضا مهاجرى.
26
8. سوره زمر، آیه 18.
27
9. الحیاة، محمدرضا، على و محمد حکیمى، ج287 /1.
28
10. سوره اسراء، آیه 85.
29
11. الحیاة ج122 /1.
30
12. الحیاة ج227 /1، به نقل از اصول کافى، ج16/1.
31
13. همان/ 249، اصول کافى، ج224 /2.
32
14. سوره ذاریات، آیه 21.
33
15. الحیاة ج213 /1.
34
16. همان/ 215; بحار 352 /72.
35
17. همان/ 214.
36
18. نهجالبلاغه، نامه 53.
37
19. سوره رعد، آیه 4.
38
20. نهج البلاغه/ خطبه 1.
39
21. سوره رم، آیه 30.
40
22. همان/ آیه 9.
41
23. الحیاة ج273 /1.
42
24. همان، 62; تحف العقول/ 119.
43
25. همان/ 276.
44
26. همان/ 287; نهجالبلاغه، حکمت 173.
45
27. الحیاة، ج411 - 380 /4، گردانیده فارسى.
46
28. وسائل الشیعه، ج521 /11; الحیاة ج125 /3.
47
ORIGINAL_ARTICLE
امام خمینى مقتداى روشنفکران دینى
https://jh.isca.ac.ir/article_880_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
89
120
محمد صادق
مزینانی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل احمد/ 152، فردوسى، تهران.
2
2. همان/ 168 - 167.
3
3. سخنرانى در جمع دانشجویان دانشگاه تهران 77/2/22.
4
4. اندیشه حوزه/ 41 /23 به نقل از فرهنگ جامعهشناسى، ترجمه حسن پویان، 97 - 99.
5
5. همان/ 42.
6
6. صحیفه نور، ج 46/21; صحیفه امام، ج 246 /17، ج 368 401 51/14; ج 198/13.
7
7. سرگذشتهاى ویژه از زندگانى حضرت امام خمینى، ج25 /2، پیام آزادى.
8
8. صحیفه امام ج 218 /8.
9
9. صحیفه نور، ج 46 /21.
10
10. صحیفه نور، ج 169 161 68 65 64 47 19 18 /1; ج 21 11 10 /2، ج 12 11 6، ج 63 61 /7.
11
11. صحیفه نور، ج 18 17 16 /7; ج 6 /8; ج 232 /2.
12
12. صحیفه امام، ج 434 - 435 /8; صحیفه نور ج 7 /8.
13
13. صحیفه نور، ج 67 /12.
14
14. صحیفه نور، ج 98 /21.
15
15. پا به پاى آفتاب ج 31 /2. نقل از حجة الاسلام و المسلمین سید محمود دعایى.
16
16. بحارالانوار ج 179 /77.
17
17. حدیث ولایت ج 300 /1.
18
18. پا به پاى آفتاب، ج 146 /3.
19
19. همان/ 147.
20
20. پرتوى از خورشید، حسین رودسرى/ 401، مؤسسه آثار امام.
21
21. سخنان امام/59/6/21 ;67/4/29.
22
22. ولایت فقیه/ 176.
23
23. سخنان امام، 59/11/22.
24
24. سخنان امام، 67/6/30.
25
25. سخنان امام، 23 محرم 67/10/25 ;1409.
26
26. سخنان امام/ 60/9/25 ;67/4/29.
27
27. جلوهاى از خورشید/ 45.
28
28. امام خمینى، روشنفکرى و روشنفکران ایران/ 121.
29
29. مجله حوزه 165 /49.
30
30. صحیفه امام ج 325 /2.
31
31. صحیفه امام ج 337/20.
32
32. صحیفه نور ج 325 /20.
33
33. پرتوى از خورشید/ 159.
34
34. همان/ 160.
35
35. صحیفه نور ج 65 /1.
36
36. همان/ 40.
37
37. همان.
38
38. پرتوى از خورشید/ 397 365 167 160.
39
39. صحیفه نور، ج 168 /10.
40
40. در جستجوى راه از کلام امام، دفتر اوّل/ 78.
41
41. ولایت فقیه/ 37.
42
42. صحیفه نور، ج 244 /20.
43
43. در خدمت و خیانت روشنفکران/ 64.
44
44. پرتوى از خورشید/ 116.
45
45. صحیفه نور، : ج 72 /13; ج 201 153 /7; ج 264/16; ج 175 69 63 20 /17; ج 134 132 /14; ج 266 33 30/16; ج 170 62 18.
46
46. صحیفه نور ج 6 /7.
47
47. همان/ 24.
48
48. صحیفه امام، ج 278 /21.
49
49. همان.
50
50. همان.
51
51. همان/ 279 - 278; مجله حوزه، شماره 18 - 15 / 38 - 37.
52
52. پا به پاى آفتاب، ج 31 /2، به نقل از حجة الاسلام و المسلمین سید محمود دعایى.
53
53. حدیث ولایت، ج 24 /1.
54
54. پرتوى از خورشید/ 78.
55
55. صحیفه نور: ج 40 /14.
56
56. همان، ج 241 /20.
57
57. پیام امام به حوزویان 3 اسفند 67.
58
58. صحیفه نور، ج 235 /1; ج 156 - 155 /2; ج 77 21 /4; ج 134 /5.
59
59. همان ج 176 /21; ج 8 - 7 /19.
60
60. امام حتى اینگونه نگرش را نسبت به مسیحیت نیز نمىپذیرد و در نقد آن، دلیلهایى مىآورد. ر. ک: صحیفه نور ج 121 /3; ج 158 /20.
61
61. صحیفه نور، ج 237 /1.
62
62. همان، ج 274 /10.
63
63. همان، ج 241 /5; ج 123 120 /3; ج 178/21; ج 24/13; تحریر الوسیله، ج 234/1.
64
64. صحیفه امام، ج 67/10/8 ;218 /21.
65
65. پیام حج، 67/4/29.
66
66. صحیفه نور، ج 61 /21.
67
67. همان/ 98.
68
68. همان، 61; صحیفه امام، ج 217 - 218 /21.
69
69. صحیفه امام، ج 289 /21; صحیفه نور، ج 98 /21.
70
70. همان، ج 149 /21.
71
71. صحیفه نور، ج 168 /10.
72
72. ر. ک: حقوق زن در اسلام، شهید مطهرى/ 131.
73
73. کتاب البیع، ج 496 /2 و 467.
74
74. صحیفه نور، ج 39 /4; ج 138/10; ج 262 /19.
75
75. همان، ج 170 /20.
76
76. همان/ 172 - 171.
77
77. صحیفه نور، ج 186 195 /1.
78
78. ولایت فقیه/ 19.
79
79. صحیفه نور، ج 83 /13.
80
ORIGINAL_ARTICLE
جلوه هاى روشنفکرى آیت اللّه طالقانى در اندیشه و رفتار
https://jh.isca.ac.ir/article_881_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
119
217
سید عباس
رضوی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینى، ج 486 /9، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینى.
2
2. نقباء البشر، آقا بزرگ تهرانى، ج 23 /1، دارالمرتضى مشهد.
3
3. رسائل حجابیه، به کوشش رسول جعفریان، ج 413 /1.
4
4. یادنامه ابوذر زمان/ 209، شرکت سهامى انتشار.
5
5. طالقانى و تاریخ، بهرام و سعید افراسیابى/ 31، نیلوفر.
6
6. همان.
7
7. علما و رژیم رضاشاه، حمید بصیرتمنش/ 136، موسسه چاپ و نشر عروج; شرح زندگى من، عبداللّه مستوفى، ج 272 /3.
8
8. تنبیه الامة، علامه میرزاى نائینى، با تحقیق و مقدمه و حواشى، سید محمود طالقانى/ 5، مقدمه، سهامى انتشار.
9
9. مجله حوزه، شماره 38 /36.
10
10. روزنامه جمهورى اسلامى، 17 شهریور 62، ویژه نامه / 7.
11
11. پرتوى از قرآن، سید محمود طالقانى، ج 172 /2، شرکت سهامى انتشار.
12
12. بازوى تواناى اسلام، آیت اللّه سید محمود طالقانى، کتاب 29 از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک/ 282 مرکز بررسى اسناد تاریخى.
13
13. سوره حج، آیه 30 و 28.
14
14. به سوى خدا مىرویم با حج، خاطرات سفر حج آیت اللّه طالقانى/ 138.
15
15. درسهایى از قرآن، )قرآن در صحنه( آیت اللّه طالقانى/ 61، نشر ناس.
16
16. پرتوى از قرآن، ج 57 /2.
17
17. درسهایى از قرآن/ 63.
18
18. جهاد و شهادت، سید محمود طالقانى/ 27 - 22.
19
19. آینده بشریت از نظر مکتب ما، سید محمود طالقانى/ 113.
20
20. پرتوى از قرآن ج 85 /2.
21
21. سوره آل عمران، آیه 118.
22
22. پرتوى از قرآن، ج 305 /3.
23
23. تفسیر المنار، رشید رضا، ج 81 /4، دارالمعرفه، بیروت.
24
24. پرتوى از قرآن، ج 305 /3.
25
25. اسلام و مالکیت، سید محمود طالقانى/ 259.
26
26. همان/ 262.
27
27. همان/ 258.
28
28. نهجالبلاغه، ترجمه و شرح سید محمود طالقانى/ 38 - 37، نشر بینش.
29
29. سوره کهف، آیه 175.
30
30. در مکتب جمعه، مجموعه خطبههاى نماز جمعه تهران، ج 49 /1، ارشاد اسلامى.
31
31. بازوى تواناى اسلام/ 284.
32
32. مجله حوزه، شماره 76 /46.
33
33. یادنامه ابوذر زمان/ 174.
34
34. گنجینه دانشمندان، شیح محمد رازى ج 64 /8، سخنرانى آقاى طالقانى در مدرسه فیضیه قم مورخه 1358/1/31.
35
35. روزنامه اطلاعات، 1358/1/27.
36
36. همراه انقلاب، سرمقالههاى کیهان و اطلاعات، جلال رفیع، ح 232/2، روزنامه اطلاعات.
37
37. سوره طه، آیه 12.
38
38. گنجینه دانشمندان، ج 65 /8.
39
39. چراغ فروزان، استاد علامه محمد تقى جعفرى، ج 79/7، از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسى اسناد تاریخى، وزارت اطلاعات.
40
40. طالقانى و تاریخ/ 28.
41
41. هاشمى رفسنجانى، دوران مبارزه، زیر نظر مهندس محسن هاشمى، ج 863 /2، دفتر نشر معارف انقلاب.
42
42. خاطرات على جنتى/ 115 مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
43
43. روزنامه کیهان، 7 81/6/24، مصاحبه با سید مهدى طالقانى. فرزند آقاىطالقانى.
44
44. تحلیلى بر سازمان مجاهدین خلق/ 153.
45
45. حاج مهدى عراقى، ج 246 /12، از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک.
46
46. مجله چشم انداز ایران، شماره 63 /25.
47
47. روزنامه جمهورى اسلامى، 62/6/16. ویژه نامه.
48
48. خاطرات عزت شاهى/ 143، مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
49
49. همان/ 85.
50
50. از آزادى تا شهادت، مجموعه اعلامیهها، اعلامیهها درباره آیت اللّه طالقانى/ 325 موسسه خدمات فرهنگى رسا.
51
51. روزنامه کیهان، 5 85/6/14.
52
52. خاطرات عزتشاهى/ 143.
53
53. شرح حال رجال سیاسى و نظامى ایران، باقر عاقلى، ج 487 /1.
54
54. طالقانى و تاریخ/ 73.
55
55. روزنامه اطلاعات، 58/2/27.
56
56. در مکتب جمعه، ج 34 /1.
57
57. بحارالانوار، علامه مجلسى ج 17 /89.
58
58. پرتوى از قرآن، ج 277 /2.
59
59. همان، ج 27 /1.
60
60. طالقانى و تاریخ/ 29.
61
61. الکلام یجر الکلام، سید احمد زنجانى، ج 62 /2.
62
62. پرتوى از قرآن ج 13 /1.
63
63. مجله حوزه شماره 9/16.
64
64. شهید محمد على رجایى، ج 13 /14، از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک/13.
65
65. همراه انقلاب، ج 232 /2.
66
66. پرتوى از قرآن ج 19 - 18 /1.
67
67. پرتوى از قرآن ج 218/2; سوره بقره آیه 259.
68
68. بحارالانوار، ج280/2.
69
69. پرتوى از قرآن، ج 18/1.
70
70. مجموعه آثار 1، درسهایى از قرآن، )قرآن در صحنه( آیت اللّه سید محمود طالقانى/ 373 - 372 شرکت سهامى انتشار.
71
71. سوره المرسلات، آیه 4 - 1.
72
72. درسهایى از قرآن، )قرآن در صحنه(/ 109، ناس تهران، آذر 1358.
73
73. همان/ 448 - 447، شرکت سهامى انتشار.
74
74. در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل احمد، ج 26 /1، خوارزمى.
75
75. تنبیه الامة/ 14.
76
76. تنبیه الامة/ 68.
77
77. طالقانى و تاریخ/ 75.
78
78. مجله حوزه، شماره 471 /23.
79
79. زوایاى تاریک، جلال الدین فارسى/ 215، نشر حدیث.
80
80. یادداشتهاى استاد مطهرى، ج 68 - 67 /1، صدرا.
81
81. پرتوى از قرآن ج 207 /2.
82
82. درسهایى از قرآن )با قرآنى در صحنه( جلسه 504 - 503 /11، شرکت سهامى انتشار.
83
83. از آزادى تا شهادت/ 149.
84
84. همان/ 252.
85
85. بحارالانوار، ج 126 /18.
86
86. تنبیه الامة/ 23، پاورقى.
87
87. همان.
88
88. آیه رحمت/ 146، گفتارها و سروده هایى درباره آیت اللّه سید محمود طالقانى، سید جواد میرسلیمى/ 146، رامند.
89
89. بازگشت، دکتر شریعتى /233، حسینه ارشاد، مجموعه آثار شماره 4.
90
90. صحیفه نور، ج 22 /12، ارشاد اسلامى.
91
91. مجله حوزه شماره 3 /16.
92
92. پرتوى از قرآن، جز 30، ج 273 /2.
93
93. ابوذر زمان، ج 356 /29، از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک.
94
94. مالک اشتر دوران، آیت اللّه سید محمود طالقانى، ج 366 /2، ج 12 از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک.
95
95. روزنامه جمهورى اسلامى، مورخه 62/6/16، ویژه نامه/ 6.
96
96. تنبیه الامة/ 62.
97
97. پرتوى از قرآن، ج 395 /5، )سوره نسا( به کوشش محمد مهدى جعفرى.
98
98. یادنامه ابوذر زمان/ 22.
99
99. علما و رژیم رضاشاه/ 124.
100
100. در خدمت و خیانت روشنفکران، جلال آل احمد/ 475 - 408، فردوسى.
101
101. مجله حوزه شماره 7 - 18.
102
102. خاطرات آیت اللّه خزعلى/ 136. مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
103
103. شصت سال خدمت و مقاومت، خاطرات مهندس بازرگان، ج 255 /1، موسسه خدمات فرهنگى رسا.
104
104. بازوى تواناى اسلام/ 52.
105
105. نهضت روحانیون ایران، على دوانى، ج 191 /2.
106
106. چشم انداز ایران، شماره 11 / 10.
107
107. آیه رحمت/ 72 - 71 61 - 60.
108
108. بازوى تواناى اسلام/ 185.
109
109. دکتر شریعتى از دیدگاه شخصیتها، جعفر پژوم/ 48، چاپ رنگین; روزنامه جمهورى اسلامى، ویژه نامه اولین سالگرد شهید مطهرى/ 7.
110
110. یادنامه ابوذر زمان/ 282.
111
111. درسهایى از قرآن/ 89. برنامه ششم، نشر ناس.
112
112. تنبیه الامة/ 67.
113
113. درسهایى از قرآن/ 60، نشر ناس.
114
114. پرتوى از قرآن ج 114 /2.
115
115. بازوى تواناى اسلام/ 200 170 168 148.
116
116. یادنامه ابوذر زمان/ 60.
117
117. در خدمت و خیانت روشنفکران/ 397، فردوسى.
118
118. جهاد و شهادت/ 14.
119
119. همان/ 110.
120
120. بازوى تواناى اسلام/ 116.
121
121. همان/ 159 61.
122
122. ابوذر زمان/ 52 - 44.
123
123. کیست از شما از تمامى قوم او، خاطرات عزرى، سفیر اسرائیل در ایران/ 300.
124
124. ولایت عزرائیل، جلال آل احمد، مقدمه شمس آل احمد/ 15، نشر میترا.
125
125. خاطرات نور الدین کیانورى/ 238، اطلاعات.
126
126. ولایت عزرائیل/سفرنامه جلال آل احمد/ 16.
127
127. همان.
128
128. همان.
129
129. سید مجتبى نواب صفوى، اندیشهها و... / 39 37.
130
130. خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفى/ 412، مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
131
131. جنبش ملى صنعت نفت ایران، غلامرضا نجاتى/ 89; خاطرات و مبارزات نواب صفوى/ 37.
132
132. جهاد و شهادت/ 34.
133
133. بازوى تواناى اسلام/ 309.
134
134. مالک اشتر دوران/ 44.
135
135. کیهان فرهنگى، شماره 106 /64.
136
136. مالک اشتر دوران/ 108 66.
137
137. بازوى تواناى اسلام ج 201 /1.
138
138. همان/ 61.
139
139. مجله حوزه شماره 82/43.
140
140. تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد، قاضى بهلول بهجت افندى، ترجمه مهدى ادیب، مقدمه و حواشى سید محمود طالقانى، بعثت.
141
141. طالقانى و تاریخ/ 169.
142
142. الامام على بن ابى طالب، عبدالفتاح عبدالمقصود، ترجمه سید محمود طالقانى، ج1. مقدمه، شرکت سهامى انتشار.
143
143. مجله حوزه شماره 73/46.
144
144. طالقانى در آیینه گفتار و رفتار/ 8، شرکت سهامى انتشار.
145
145. مجموعهاى از مکاتبات... آیت اللّه کاشانى، ج 15 /1.
146
146. بیست سال تکاپوى اسلام شیعى در ایران، روح اللّه حسینیان/ 450 مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
147
147. آیین اسلام، سال چهارم شماره 15 /17
148
148. مجله نور دانش، آبان 1326، شماره ویژه/ 250.
149
149. اسلام و مالکیت، مقدمه.
150
150. مکتب تشیع )هفتمین سالانه(/ 124 اردیبهشت 44.
151
151. پرتوى از قرآن، ج 144 - 143 /4، شرکت سهامى انتشار.
152
152. همان/ 70.
153
153. گفتارهاى دینى، اجتماعى، اخلاقى، سید محمود طالقانى/ 3، شرکت سهامى مطبوعات اسلامى، 1327 ش.
154
154. هفتاد سال خاطره، خاطرات آیت اللّه بدلار 36، مرکز اسناد انقلاب اسلامى.
155
155. همان.
156
156. همان/ 208.
157
157. طالقانى فریادى در سکوت، سید محمد حسین میرابوالقاسمى ج 70 /1 شرکت سهامى انتشار.
158
158. همان/ 72.
159
159. همراه انقلاب، ج 58 /2.
160
ORIGINAL_ARTICLE
شریعت و روحانیت
https://jh.isca.ac.ir/article_926_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
218
297
احمد
رهدار
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. مجموعه آثار، دکتر على شریعتى، ج184/2، انتشارات قلم.
2
2. همان، ج216215 /7.
3
3. همان، ج 322320 /22.
4
4. همان، ج 5 )ما و اقبال(/ 8382.
5
5. همان/ 84.
6
6. همان، ج 371 /26.
7
7. همان، ج 374 /26.
8
8. همان.
9
9. همان، ج 319318 22.
10
10. »شریعتى و روحانیت«، رضا احمدى، هفته نامه پیام هاجر/ 5655، تاریخ 78/3/27.
11
11. برگرفته از سخنرانى آیت اللّه جوادى آملى در شبکه چهار سیماى جمهورى اسلامى ایران در تاریخ 16 رمضان 1425.
12
12. مجموعه آثار، شریعتى، ج245 /21.
13
13. شریعتى و روحانیت/ 70.
14
14. مجموعه آثار، ج 128/17.
15
15. الویه روا از زاویه دیگرى به مزایاى فقه شیعه اشاره مىکند و مىنویسد:
16
»روحانیت شیعه نسبت به سایر مکتبهاى فکرى غیر مسلمان بازتر است. آیت اللّهها آثار خارجى، حتى نوشتههاى مارکس و فویرباخ را نیز خواندهاند. این حالت روحانیون شیعه تعجبآور است; زیرا با وجود این باز بودن درباره نظریات مدرن، آنان بىنهایت سنتگرا مىباشند و همینطور پشت نظریات فقهى آنها یک فکر فلسفى نیز وجود دارد«
17
تجربه سیاسى اسلام/ 185183
18
16. مجموعه آثار، شریعتى ج 85 /10.
19
17. همان، ج 314 /22.
20
18. شریعتى و روحانیت/ هفته نامه هاجر/ 55.
21
19. مجموعه آثار، ج 239238 /27.
22
20. شریعتى و روحانیت، هفته نامه هاجر/ 6665.
23
21. همان/ 64.
24
22. مجموعه آثار، ج 112 /20.
25
23. همان، ج 391390 /4.
26
24. همان، ج 277275 /26.
27
25. همان، ج 188185 /9.
28
26. همان، ج 196191 /9.
29
27. همان، ج 112/20.
30
28. همان، ج 119 /20.
31
29. همان، ج 101 /7.
32
30. همان، ج 188185 /9.
33
31. این واژه، در فارسى به معنى دانشمند، پیشواى دینى و معلم به کار رفته است. نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در ایران، به مثابه عنوانى احترامآمیز براى روحانیون دانشمند، به دوره تیموریان مربوط مىشود، چنانکه امیر على شیرنوایى، استاد خود، مولانا فصیح الدّین نظامى را به سبب دانش گستردهاش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب مىکرده است. در سراسر دوران صفویه حرمت این کلمه حفظ شده و جز بر مردمان بسیار دانشمند اطلاق نگردیده است. در این دوره، تنى چند از بزرگان فلسفه، از جمله ملاّ صدرا و ملاّ نصراللّه همدانى آخوند نامیده شدهاند. در عصر قاجار، کاربرد این کلمه گسترش بیشترى یافت و شامل مدرّسان مکتبخانهها نیز گردید. با این همه، این کلمه در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهى والا داشت و مثلاً ملا محمد کاظم خراسانى، مشهورترین فقیه و مدرّس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده مىشود. امّا ظاهراً در این دوران، عنوان آخوند براى ساداتِ علما به کار نمىرفته است. در دوران حکومت پهلوى کاربرد این واژه بسیار گسترده شد و سیاست دستگاه حاکم نیز بر آن بود که از حرمت آن کاسته شود و حتّى مورد استعمال استهزاءآمیز پیدا کند. اکنون این کلمه به گونهاى عام به معناى پیشواى دینى به کار مىرود.
34
دایره معارف بزرگ اسلامى، ج1، ص 150.
35
درباره معناى واژه ملاّ، نوشتهاند:
36
»مفاهیم واژه ملا ّمتعدد و در عین حال جالب است، هرچند این کلمه اصلاً به معنى کسى که با لباس خاص و ادعاهائى که در دانش دارد، عضوى است از گروههاى مذهبى که هنوز به مقام اجتهاد نرسیده باشد، اما این واژه درباره هر کسى که سوادى داشته باشد، یا حتى بىسواد هم باشد به کار مى رود. )تعلیقات برهان قاطع، محمد معین، ج2030 /4 تهران 1330; لغت نامه دهخدا، جزء 1، تهران، 1325. ) شاید گسترش مهفوم ملاّ به این سبب باشد که ملاّ اغلب در مکتب محلى )مدرسه ابتدائى( درس مىداد یا در منازل اعیان و اشراف معلم خصوصى بود. ملا در حومه مجاور خودش در مسائل مذهبى بصیرترین شخص به شمار مىرفت، و بنابراین بر همسایگانش اعمال قدرت کلى مىکرد. به همین جهت، هنگامى که دارالفنون کتابهایى درباره پیشگیرى از بیماریهاى مایهکوبى چاپ کرد، آنها را میان ملاّها توزیع کرد، تا اهمیت مطالب آنها را به مردم گوشزد کنند.«
37
فکر آزادى و مقدمه نهضت مشروطیت ایران/ 49، تهران، 1340.
38
»اشتقاق ملا از واژه عربى مولى )آقا و ولى( مفهوم قدرت را تأکید مىکند. دانش و قدرت ملا به تکالیف روزمره دینى، مانند پیشنمازى مسجدهاى کوچک، موعظه روز جمعه و اجراى مراسم نامزدى و عروسى گسترش یافت. دانش مذهبى ملا از مجتهد کمتر بود و از این رو، همانند دیگر مؤمنان، ناگزیر مىبایست به انتخاب خود از مجتهدى تقلید کند. )لیکن شایسته یادآورى است که بسیارى از علما که به مقام اجتهاد رسیده بودند، عنوان »ملاّ« را هم مانند بخشى از لقب خودشان حفظ مىکردند، مانند ملاّ آقا دربندى و ملاّ على کنى(.
39
ارتباط میان مجتهد و ملا نتایج خصوصىتر دیگرى دربرداشت; بدین معنى که در شرایط خاص ایجاب مىکرد که ملا به عنوان نایب مجتهد عمل کند. بنابراین، به نیابت مجتهد اعتبار اسناد را تصدیق مىکرد و مهر او به مثابه مهر مجتهد بود. زکات و سایر وجوه که به مجتهد تعلق مىگرفت، فراهم مىآورد و در عین حال خود نیز مزدى دریافت مىکرد. منبع درآمد دیگرى که ملا را به مجتهد وابسته مىکرد، اوقاف بود; بدین معنى که ملا مىتوانست با گرفتن توصیهاى از مجتهد از اوقاف سهمى ببرد. بهرهاى که از این راه عاید ملا مىشد، اغلب براى گذران او بسنده نبود و بخصوص در نواحى دور افتادهتر، ملا براى تدارک این کمبود درآمد، به خرده فروشى و کشاورزى متوسل مىشد. به تعبیر دیگر، ملاها قدرت مجتهدها را افزایش مىدادند، هرقدر عده ملاهاى وابسته به یک مجتهد بیشتر بود، قدرت طبیعى مجتهد مزبور بیشتر مىشد و در هنگام لزوم، ملاها نقش قدرت اجرایى مجتهد را داشتند.«
40
دین و دولت در ایرن/26
41
3228. مجموعه آثار، دکتر على شریعتى، ج 197 /22.
42
33. همان، ج 315314 /22.
43
34. همان، ج 82 /5.
44
35. همان، ج 186 /9.
45
36. همان، ج 191 /9.
46
37. همان، ج 122120 /9.
47
38. همان، ج 584583 /29.
48
39. همان، ج 28 /21; ج 20/ ص 401.
49
40. همان، ج 401 /20.
50
41. دکتر رضا داورى در نقد چنین رویکردى به دین مىنویسد:
51
»گاهى اینجا و آنجا مى خوانیم و مىشنویم که مىگویند اگر دین را به صورت دنیاپسند درنیاوریم، یا آن را با اجزا فرهنگ جدید درنیامیزیم، بیم آن مىرود که دین بر باد رود، یا مهجور و غریب بماند.
52
اولاً، این طرح دنیایى کردن دین وبریدن پیوند اعتقادات از ساحت قدس است.
53
ثانیاً، اگر اثرى داشته باشد اعتقادات را تباه مىکند، نه این که به آن صورت دیگر بدهد.
54
ثالثاً، نه فقط کمکى در رسیدن به نتیجه و منظور اجتماعى - سیاسى )اگر منظور اصلاح و پدید آوردن نظم و سامان باشد( نمىکند، بلکه آشوب و تفرقه پدید مىآورد، دلیل همه این مطالب این است که برنامهریزى تغییر دین بر مبناى تلقى سطحى و نادرست از دین و جماعه و تحول فرهنگى و اجتماعى گذاشته شده است.
55
گویى اولاً، اعتقاد دینى یک نسبت و اتصال مکانیکى است که هروقت لازم باشد مىتوان آن را کم و زیاد و شدید و ضعیف و به طور کلى دست کارى کرد.
56
ثانیاً، از پیش معلوم است که کدام نسبت و تلقى دینى باعث پیشرفت یا رکود در فلان زمینه اجتماعى و سیاسى مىشود و مىتوان آن را طورى تنظیم کرد که نتیجه مطلوب به دست آید و بالاخره، ثالثاً، همه رشتههاى پیوند دینى و اعتقادى به دست ماست که اگر بخواهیم سر رشته را نگه داریم، یا سست کنیم یا رها سازیم و... و تغییرى از آن سو نیست و هرچه از این سو بشود آن سو مىپذیرد.«
57
فلسفه در بحران/ 3837.
58
42. مجموعه آثار، ج 584583 /29.
59
43. دین و نگرش نوین/ 137.
60
44. هرمن رندال در این خصوص مىنویسد:
61
»روش عقل که در آغاز امید مىرفت صحت و اهمیت عقاید دینى را کاملاً ثابت کند، وقتى نتایج منطقى آن معلوم شد، نه فقط اعتقاد به وحى آسمانى را از میان برد، بلکه به دست شکاکان ظاهراً دین عقلى و طبیعى را نیز غیر ممکن کرد.« سیر تکامل عقل نوین، ج 589 /2.
62
45. شیخ ابراهیم زنجانى; زمان، زندگى، خاطرات، على ابوالحسنى )منذر( /6160، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، چاپ اول.
63
46. در عصر ما شیخ فضل اللّه نورى مثال گویاى این ادعاست. درباره شیخ فضل اللّه نورى تصریح شده که علاوه بر علوم دینى، در تاریخ و جغرافیا و هیأت و نجوم نیز دست داشته است. ضیاء الدین دُرّى، مدرّس فلسفه و علوم عقلى در تهران، که با نورى بارها دیدار داشته مىگوید:
64
»مراتب علمى شیخ را هیچکس از دوست و دشمن، منکر نبود. ولکن گمان مىکردند که فقط معلومات او منحصر به همان فقه و اصول است. نگارنده در چند جلسه فهمیدم، قطع نظر از جنبه فقاهت، از بقیه علوم هم اطلاع کافى دارند. از جمله، علم تاریخ و جغرافیا که اغلب فقها از این دو علم بىبهره مىباشند.
65
حتّى در این اواخر نزد مرحوم میرزا جهانبخش منجّم، مشغول خواندن علم نجوم و اسطرلاب بود. من عرض کردم: جناب آقا، در این آخر عمر براى چه علم نجوم تحصیل مىکنید؟ فرمود: من از این علم چون بهره نداشتم و این مسأله براى من، یعنى اهل علم، کُلّیّتاً بد است که از این علم معروف بىبهره باشند، بمیرم و این علم را بدانم، بهتر است که بمیرم و ندانم.«
66
تاریخ انقلاب طوس یا پیدایش مشروطیت ایران، ادیب هروى/ 141;
67
مجله خاطرات وحید، ش 15 19 اردیبهشت - 15 خرداد 109 /1352.
68
آیت اللّه حاج شیخ حسین لنکرانى، که پدرش، آیت اللّه حاج شیخ على، از خواص اصحاب شیخ فضل اللّه بود، با تأکید بر »جامعیت علمى شیخ نورى« اظهار مىداشت:
69
»در علم هیأت مرحوم حاج میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله معروف - که تقویم صدساله ایران را ایشان نوشته و هنوز هم صورت تقویم نویسى به برکت همان استخراج صد ساله آن مرحوم است - خدمت مرحوم شیخ، علم کلام مىخواند و حاج شیخ نیز که در هیأت و نجوم ید طولایى داشته، در این قسمت با ایشان بحث علمى هَیَوى مىفرمود. شیخ مخصوصاً براى انس دادن اصحاب حوزه و اطرافیان خود به قسمتهاى هَیَوى و اصطلاحات نجومى، تقویمى با اصطلاحات فنّى مربوط به این قسمت چاپ کرده بودند که بین خودشان به نام تقویم رقومى خوانده مىشد و اشخاص ناآشنا با هیأت و نجوم، از آن تقویم چیزى درک نمىکردند. و وقتى که مثلاً در میان خودشان، اشخاصى از ساعات عقد و نکاح و این قبیل چیزها سؤال مىکردند، آنها از تقویم مخصوص خودشان جواب مىدادند، که ما هیچچیز از آن نمىفهمیدیم و حتى نمىتوانستیم بخوانیم. اگر نمونهاى از آن تقویم پیدا شود خیلى ارزش دارد.«
70
47. مدرس در پنج دوره تقنینیه، محمد ترکمان، ج 255 /1 )نطق مدرس در جلسه 75 مجلس، 13 اسفند 1300. )
71
48. مجموعه آثار، ج 62 /35.
72
49. همان، ج 5453 /9.
73
50. همان، ج 5756 /9.
74
51. همان، ج 126 /9.
75
52. همان، ج 96 /10.
76
53. همان، ج 133 /9.
77
54. همان، ج 124122 /9.
78
55. همان، ج 97 /1.
79
56. همان، ج 149 /1.
80
57. با مخاطبهاى آشنا/ 13.
81
58. مجموعه آثار، ج149 /1.
82
59. همان، ج 19، حسین وارث آدم/ 281280.
83
60. همان، ج 277275 /26.
84
61. همان، ج 6867/21.
85
62. همان، ج 374371 /26.
86
63. همان، ج 250248 /27.
87
64. همان، ج 129 /10.
88
65. همان، ج 36 /10.
89
66. همان، ج 136134 /10.
90
67. همان، ج 319318 /22.
91
68. همان، ج 3534 /1.
92
69. جریانها و سازمانهاى مذهبى - سیاسى ایران، رسول جعفریان/ 290289.
93
70. دلیل این امر که به خلاف غرب ستیزى شریعتى، نوع غربزدهها و غربگراها از حامیان و طرفداران وى مىباشند و از دیدگاههاى وى دفاع مىکنند، همین است که شریعتى، اگرچه در سطح اجمال، خود ضد غرب است، اما در سطح تفصیل خود یک غربى است.
94
71. مجموعه آثار، ج 293 /20.
95
72. روشنفکران دینى و مدرنیته در ایران پس از انقلاب/ 140140.
96
73. مجموعه آثار، ج 8482 /5.
97
74. مجموعه آثار، ج 2825 /27.
98
75. مجموعه آثار، ج 27، ص 252.
99
76. ریشههاى انقلاب ایران/ 4140.
100
77. حکومت تحصیلدار و اسلام شیعه در انقلاب ایران/ 203.
101
78. همان/ 203.
102
79. مجموعه آثار، ج 36 /10.
103
80. براى اطلاع بیشتر از جایگاه روابط مذهبى و دینى در منظومه روابط اجتماعى شیعیان ایرانى، ر. ک: اسلام و تنگناهاى انسان متجدد، سید حسین نصر، ترجمه ماشااللّه رحمتى، فصل نهم، )اسلام در ایران(. سهروردى، تهران، چاپ اول، 1383.
104
81. براى اطلاع از تقواى قضایى علماى شیعه، ر. ک: کارنامه شیخ فضل اللّه نورى/ 3630.
105
82. همائى نامه/ 18، به نقل از: سیره صالحان/ 177176.
106
83. منتخب التواریخ/ 777، به نقل از: کارنامه شیخ فضل اللّه نورى/ 5352.
107
84. فورتسکیو، کاپیتان انگلیسى، در گزارشى که در اواخر سلطنت احمدشاه از رجال و شخصیتهاى زنجان تهیه کرده، درباره حاجى وزیر مىنویسد:
108
»رهبر عمده سوسیال دمکرات در زنجان است... زمیندارى نسبتاً بزرگ و مورخ است«.
109
ل. س. فورتسکیو ]کاپیتان انگلیسى[، رجال تهران و برخى
110
ولایات شمال غرب ایران، ترجمه محمد على کاظم بیگى/ 118.
111
85. فرهنگ عمید، ذیل واژه قدک مىنویسد، قدک، به جامه کرباسى که آن را آبى یا نیلى رنگ کرده باشند، گویند.
112
86. شیخ ابراهیم زنجانى، زمان، زندگى، خاطرات/ 8382.
113
87. همان.
114
88. دین و سیاست در عهد صفوى/ 1817.
115
89. رجال کشى/ 441.
116
90. در روایتى آمده که از نظر امام جواد )ع(، زیدیه، واقفه و ناصبىها براى او یکسان هستند و این به دلیل ضدیتى بود که آن زمان زیدیه در برابر ائمه شیعه از خود نشان مىدادند، ر. ک، رجال کشى/ 391.
117
91. اخبار البلدان/ 304.
118
92. دین و سیاست در عهد صفوى/ 2221.
119
93. النهایه/ 357356.
120
94. المقنعه/ 812811.
121
95. السرائر/ 203.
122
96. تذکره الفقهاء، ج583 /2.
123
97. قواعد الاحکام/ 132.
124
98. الدروس/ 330.
125
99. مفتاح الکرامه، ج 113 /4.
126
100. جواهر الکلام، ج 170155 /22.
127
101. دین و سیاست در عهد صفوى/ 2423.
128
102. یک نمونه دیگر از این دست قضاوتها در عبارت ذیل دیده مىشود:
129
»همانطور که سلسله قاجاریه قدرت سیاسى خود را در بخشهاى مختلف کشور تثبیت مىکرد، علماى اصولى نیز سلطه مذهبى انحصارى خود را به ضرر اخباریون و صوفیه گسترش مىدادند. یک چنین پیوندى بین قاجاریه و علماى اصولى صرفاً یک حادثه تاریخى نبود، ظهور علماى اصولى و به دست آوردن موقعیت مسلط مذهبى انحصارى و ظهور قاجاریه دو فرآیند تاریخى تقویتکننده دوجانبه بودند. قاجارها داراى تبار چادرنشین بودند و پیشینه قبیلگى، نه براى آنها مشروعیت تأمین مىکرد و نه یک ساخت ادارى براى حکومت بر کشور. رشد علماى اصولى به دلیل توانایى آنها در انجام وظایف آموزشى، قضایى و مشروعیتدهى براى دولت قاجار تقویت گردید. علما انحصار دستگاه آموزشى کشور را در دست گرفتند و به نظر مىرسید که این مسأله باعث شده بود که علما در خصوص اوضاع اقتصادى عمومى در کشور جایگاه قابل توجهى به دست آورد که این مسأله از اوایل قرن نوزدهم به بعد آغاز شده بود. توسعه نظریه سیاسى شیعه در دوره قاجاریه نیز این فرآیند را نشان مىدهد.«
130
طبقه، سیاست و ایدئولوژى در ایران/ 154153.
131
103. مشروع در این عبارت غیر دقیق است، مگر اینکه از باب خیرالموجودین بدان قایل شویم.
132
104. اسلام و تنگناهاى انسان متجدد/ 244243.
133
105. »چارچوبى براى مطالعه هویت ایرانى«، ابراهیم فیاض، دو هفتهنامه پگاه حوزه، ش 21 3 /149 آذر 1383.
134
106. صحیفه نور، ج 241238 /3، به نقل از جریانها و سازمانهاى مذهبى - سیاسى ایران/ 304.
135
107. همان، ج 319318 /22.
136
108. همان، ج 252 /27.
137
109. البته شریعتى به مبارزات سید جمال نیز نقد وارد مىکند و مىنویسد:
138
»اما آنچه را به عنوان ضعفِ کار سید جمال و شاگردش عبده مىتوان بیان کرد، یکى دوگانگى شخصیت سید جمال و عبده است، بدین گونه که سید جمال به عنوان یک مصلح بزرگ اسلامى بیش از آنچه از چنین شخصیتى انتظار مىرود، غرق در مسائل دیپلماتیک و تلاشهاى سیاسى مى شود و بسیار کمتر از آنچه از چنین شخصیتى با چنین رسالتى شایسته است و بایسته، از مسائل فکرى و تلاشهاى ایدئولوژیک دور مىماند، و همین انتقاد را، منتهى، به طور معکوس، درباره عبده مىتوان کرد: او نیز، آنچنان در مسائل علمى غرق است که نمىتواند در تلاشهاى سیاسى سید جمال با او همگامى کند و پا به پایش برود.« مجموعه آثار، ج 242 27.
139
»و دیگرى این که سید جمال مبارزه سیاسى را از بالا شروع کرد، در حالى که او به عنوان یک انقلابى برخاسته از متن مردم، حتى از طبقات روستا، و نیز به عنوان یک متفکر مترقى مسلمان، باید به میان توده مردم مىرفت و مخاطبش مردم مىبود.« مجموعه آثار 244 /27.
140
110. مجموعه آثار، ج 246 /27.
141
111. همان، ج 129 /10.
142
112. همان، ج 97 /1.
143
113. حضرت امام، به طور مستقیم به نقد شریعتى نپرداخته است. یکى از محققین تاریخ و اندیشه معاصر در این باره مىنویسد:
144
»مبناى سیاست امام در این باره آن بود که به هر حال کوشید، تا درباره اختلاف شریعتى و مخالفاناش، به گونهاى جانب احتیاط را بگیرد; زیرا آن را مسألهاى فرعى مىدید و در کنار مبارزه با شاه، اهمیت چندانى براى آن قائل نبود. با این حال حاضر نبود انتقادهایى را که از دکتر شریعتى شده و به نظرشان بىمورد مىآمد، بپذیرد; به عوض، خود اشکالاتى را به صورتى کاملاً آرام مطرح مىکردند.
145
گروهى از کارگران در 20 تیر 58 خدمت امام مىرسند و از ایشان مىخواهند موضعگیرى روشن و مناسب درباره شخصیت اسلامى مرحوم شریعتى داشته باشد.
146
امام مىگوید: »من جواب از این نمىدهم. همین مسأله، مسأله ایجاد اختلاف است; یعنى مسأله اسباب این مىشود که شما یک دسته بشوید، آنها یک دسته بشوند«.
147
در مرداد سال 56 هم آقاى عزیزیان ضمن نامهاى به امام از ایشان خواسته بود تا درباره کتابهاى شریعتى اظهار نظر کند.
148
امام در پاسخ نوشتند: »من صلاح نمىدانم در چیزهایى که موجب اختلاف مىشود، دخالت کنم.««
149
جریانها و سازمانهاى مذهبى - سیاسى ایران، رسول جعفریان/ 306 301،
150
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى، تهران، چاپ اول 1380.
151
114. صحیفه امام، ج 1356/1/10 246245 /3.
152
115. صحیفه نور، ج 1358/3/4 .486 /7.
153
116. همان، ج 7/ ص 1358/3/3 .466.
154
117. همان، ج 1358/3/11 .4443 /8.
155
118. همان، ج 279 /5 و 1357/10/3 .280.
156
119. صحیفه نور، ج 461 /7 و 462.
157
120. هویت صنفى روحانى/ محمد رضا حکیمى/ 75، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
158
121. مرجعیت و روحانیت، مقاله شهید بهشتى/ 144131 )با تلخیص و تغییر و تصرف(.
159
122. همان/ 153152.
160
123. همان/ 184.
161
124. همان/ 176.
162
125. همان/ 189.
163
126. همان/ 184.
164
127. همان/ 175.
165
128. همان/ 65.
166
ORIGINAL_ARTICLE
پاسخ به یک پرسش حدیث ثقلین و متن صحیح آن
https://jh.isca.ac.ir/article_927_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
297
308
پىنوشتها:
1
1. صحیح مسلم، ج 1873/4، به شماره 2408. تمام احادیث صحیح مسلم، نزد اهل سنت از اعتبار بالایى برخوردار است.
2
2. سنن دارمى، ج 431 - 432/2، با سند صحیح.
3
3. سنن ترمذى، ج 663/5، شماره 3788. متن عربى آنچنین است: »کتاب اللّه حبل ممدود من السماء الى الأرض و عترتى أهلبیتى«.
4
4. مستدرک حاکم، ج 93/1. متن چنین است: »کتاباللّه و سنة نبیّه«
5
5. تهذیب الکمال، ج 127/3.
6
6. فتحالبارى، بخش مقدمه/391، دارالمعرفة.
7
7. الجرح و التعدیل، ج 92/5.
8
8. تهذیبالکمال، ج 96 /13.
9
9. تهذیبالتهذیب، ج 355/4، دارالفکر.
10
10. میزان الاعتدال، ج 302/2.
11
11. موطّأ/899، حدیث شماره 3.
12
12. تمهید، ج 331/24.
13
13. تهذیبالتهذیب، ج 377/8; تهذیبالکمال، ج 138 /24.
14
14. تهذیبالکمال، ج 138/24.
15
15. المجروحین، ج 221/2.
16
16. مجله حوزه، شماره 36/141.
17
17. همان.
18
روشنفکر مسلمان، آن به آن، از آفتاب همیشه تابانِ اسلام ناب پرتو مىگیرد و همه گاه از چشمه همیشه جوشان معارف نبوى و علوى مىنیوشد و جامِ جانِ خویش را لبالب مىسازد.
19
از این روى، آنچه از فکر و ذهن و ضمیر او مىتراود، شادابى آفرین، نوکننده و کهنهزداست و گشاینده راههاى نو براى زندگى سعادتمندانه در سایهسار آموزههاى روشن اسلام.
20
روشنفکر مسلمان و حوزوى، در این اندیشه است که تفسیر عصرى از دین ارائه بدهد و در هر کوى و برزن، رایَتِ آن برافرازد و مشعل آن بیفروزد و با رَهنامهاى که در اختیار دارد، انسان امروز را از سرگردانى، گرفتارى در برهوت و گردابِ بىهویتى، بىاعتقادى و مادىاندیشى برهاند و به ساحل امن وَحى مأوایش دهد.
21
تفسیر عصرى از دین، ریشه در یک باور ژرف، شکوفان، رخشان و زلال دارد که تا شعلههاى آن در وجود انسانِ باورمند زبانه نکشند، جان او را نیفروزند و نگدارند، به این درک دقیق و دقیقهشناسى ژرف نخواهد رسید که نیازهاى انسان در حال دگرگونى است و اسلام چون دین زنده و همیشه جارى در زمان است و توانایى و جوهر آن را دارد که همه زمانها را به نافه خویش عطرآگین و همه سینهها را به آبشار بلند خود، اِشراب کند و همه جانها را به آتشزنه خود بگیراند، براى سعادت دنیوى و اخروى انسان برنامه دارد.
22
روشنفکر مسلمان، بویژه حوزوى، که با استدلال، استنباط و اجتهاد راهها را درنوردیده و راههاى نو را کشف کرده، به تفسیر عصرى اسلام مىاندیشد، به تفسیر و برداشتى که راه بگشاید، راههاى ناهموار را هموار سازد، گاهواره زندگى را در دست بگیرد و بجنباند، کاروان زندگى را از راههاى بىسنگلاخ به پیش برد و انسان مسلمان را به کمال و اوجى از دانش، دین و به باورى همهسویه از توانایى دین براى اداره جامعه برساند که هیچگاه تن به دریوزگى در کوى و برزن مکتبهاى مادى و ضدتوحیدى ندهد و از نیاز بردنِ به درگاه حقیرکننده آنها، بىنیازش سازد.
23
انسان مسلمان، وقتى با پرتوگیرى از اندیشههاى روشن دینى، به این باور رسید و آن را به جان نیوشید که اسلام، براى خوشبخت زیستن او در این دنیا، با همه فراز و نشیبها و نو به نو شدن و دگرگونیهاى آن، برنامه دارد و اگر به آن گردن نهد و سعادت خود را از آن بخواهد و در آموزههاى وَحیانى آن بجوید، و دَمادَم بَر بِرکه زلال و گواراى آن فرود آید، هیچگاه گرفتار نظامهاى سرمایهدارى و مادى نخواهد شد; زیرا او، به چشمه خورشید دست یافته، وادى که در آن تاریکى راه ندارد، همیشه روشن است و روشنایى مىافشاند.
24
سرمایهدارى و مکتبهاى مادى و انسانیتسوز و بردهپرور، در تاریکى رشد مىکنند، در جامعههاى تاریک، در زمینههاى تاریک، در ذهنها و مغزهاى تاریک در دلهاى تاریک و بىبهره از تابش و پرتوهاى وَحى و آموزههاى وَحیانى و در آوردگاهها و عرصههاى خالى از میاندارى اندیشههاى زلال وَحیانى، والا، زندگىساز، اوج دهنده، بیدارگر، تحجرزدا، سعادتبخش، ریشهکن کننده فقر سیاه و برآورنده نیازهاى آن به آن انسان.
25
سرمایهدارى و نظامهاى مادى و تباهکننده انسانیت انسان و تبدیل کننده او به موجودى خوار، بىمایه، خسسان، بىاختیار و بىاراده در چنگ بادهاى از هر سوى تازنده و توفنده، در زمینهها، زمانهها، سینهها و کانونهایى ریشه مىدوانند، بارور مىشوند، شاخ و برگ مىگسترانند، عقیده و مرام مىشوند، در اندیشهها مىتنند که وَحى، آن نغمه همنواى با فطرت، از میاندارى، جلودارى، پیشاهنگى، عرصهدارى، بازمانده باشد.
26
وقتى پیامهاى روشن، زندگىساز، شورانگیز و حماسى وَحى، از هر سوى بر روح و روان مردمانى، نور نیفشانند، نَوَزَند و حیات ندمند، مادىگرى، بر روح و روان چنگ مىاندازد و همه روزَنهاى به سوى روشنایى را مىبندد و در بیغوله تاریک و بىروزَنِ خود، انسانهاى مسخ شدهاى مىسازد و مىپرورد که نه تشنه حقیقتاند و نه به جست و جوى آن برمىخیزند و فقط در این اندیشهاند که شکم خود را بینبارند و دنیاى خود را با هزارها دسیسه و دستان بیارایند.
27
روشنفکر مسلمان دغدغه و درد دین دارد و براى سعادت مردم، جان مىافشاند و با دردها و رنجهایى که انسان را در حصار خود گرفتهاند، به مبارزه برمىخیزد و با اندیشهها و دستهایى که دامنه درد و رنج را مىگسترانند و بر عمق آن مىافزایند، به رویارویى دقیق، عالمانه و روشنگرانه مىپردازد.
28
استاد محمد حکیمى، از معمارانِ کاخ باشکوه، چشمنواز و روحانگیز و سر به آسمان سوده »الحیات«، همچنان رو به سوى »فجر ساحل« دارد و منتظرانه »عصر زندگى« را ترسیم مىکند و جهانىسازى مهدوى را و در این گفت و گو روشنفکر مسلمان و حوزوى را کسى مىداند که در راه »جهانىسازى مهدوى« تلاش مىکند، به انسان و انسانیتها مىاندیشد و در جست و جوى نجات انسان است و در این شب یلداى زندگى، سپیده، روشن زندگى را مىجوید.
29
ORIGINAL_ARTICLE
نقد فرازهایى از یک گفت و گو
https://jh.isca.ac.ir/article_928_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
309
360
عباس
صادقی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. وسائل الشیعه، ج 35/11، ح 9 و 10.
2
2. سنن ابىداوود، ج 18/3، ح 2533.
3
3. تاریخ تحلیلى اسلام، تا پایان امویان، دکتر سیدجعفر شهیدى/195، مرکز نشر دانشگاهى.
4
4. همان/206.
5
5. همان/209.
6
6. الرسالة العلیّة فى احادیث النبویّة، کمالالدین حسین کاشفى بیهقى، به تصحیح و تعلیق سیدجلال الدین حسینى ارموى محدث، بخش تعلیقات/399 - 398، انتشارات علمى و فرهنگى، تهران 1362.
7
7. همان/404 - 403.
8
8. همان/407.
9
9. روضات الجنات، ج 280 - 278 /3.
10
10. نفح الطبیب من غصن الاندلس الرطیب، مقرى، ج 110/1.
11
11. التکمله، ج 293/1.
12
12. تاریخ کامل، نوشته عزالدین ابناثیر، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج 5541 - 5540/13، اساطیر، تهران 1385.
13
13. تاریخ تمدن اسلام، على اصغر حلبى/366، چاپ و نشر بنیاد.
14
14. همان/382.
15
15. الکامل، ابناثیر، ج 189/6.
16
16. همان/300.
17
17. تاریخ عرب، فیلیپ. ک. حتّى، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج659/2، کتابفروشى محمدباقر کتابچى، تبریز.
18
18. اندلس، یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، دکتر محمدابراهیم آیتى/78 - 77.
19
19. الکامل فى التاریخ، ابناثیر، ج 674/8.
20
20. همان/256 - 255.
21
21. صحیفه امام، ج 309/8.
22
22. درر المسمط فى خبر السبط، ابن ابّار اندلسى/33، مقدمه.
23
23. الکامل فى التاریخ، ابناثیر، ج 462/5.
24
24. همان/588.
25
25. همان، ج 9/6.
26
26. همان/177.
27
27. همان/199.
28
28. همان/ج 74/7.
29
29. اسپانیاى اسلامى، مونتکومرى وات، ترجمه محمدعلى طالقانى، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1359، تهران.
30
30. تاریخ علوم عقلى در تمدن اسلامى، دکتر ذبیحاللّه صفا/147، امیرکبیر.
31
31. تاریخ ادبیات زبان، حنا الفاخورى، ترجمه عبدالمحمد آیتى/573، توس.
32
32. تاریخ تمدن اسلامى، على اصغر حلبى/78.
33
33. دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 196 - 195/5.
34
34. همان/196.
35
35. وفیات الاعیان، ج 55/5.
36
36. الکامل فى التاریخ، ج56/5.
37
37. دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 753/9.
38
38. مجله حوزه شماره 26/141.
39
39. اندلس، یا حکومت مسلمین در اروپا، محمدابراهیم آیتى/101 - 95، با تلخیص و تغییرات جزئى در عبارات.
40
40. همان/ 189 - 188.
41
41. همان/196.
42
42. همان/ 199 - 198.
43
ORIGINAL_ARTICLE
تأملى در سخنان استاد واعظزاده خراسانى
https://jh.isca.ac.ir/article_929_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
361
383
غلامحسین
زینلی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. تاریخ الخلفاء، سیوطى، ص 194; مستدرک حاکم، ج 487/4; الصواعق المحرقه/ 239.
2
2. مسند احمد، ج 442 /2; سنن ترمذى، کتاب مناقب، ح 3870; سنن ابنماجه، مقدمه باب 11، معجم کبیر، طبرانى 31 /3.
3
3. تاریخ یعقوبى 142 - 140 /2; المنتظم، ابنجوزى، ج 150 /5 و 151; مروجالذهب، مسعودى، ج 30 /3 و 31; اخبار الطوال، ابوحنیفه دینورى/ 224.
4
4. تاریخ الخلفاء، سیوطى/ 230; تاریخ ابىالفداء، ج 192 /1; تاریخ طبرى، ج 491 /5.
5
5. المنتظم، ابنجوزى، ج 48 /6; دول الاسلام، ذهبى، 23 و 39; انساب الاشراف، بلاذرى 257 /6.
6
6. مآثرالانافة، ج 137 /1.
7
7. شذرات الذهب، ابنعماد حنبلى، ج 69 /1; تاریخ ابنکثیر، ج 230 228 /8; المنتظم، ابنجوزى، ج 343 /5; تذکرة الخواص، سبط ابنجوزى، 260.
8
8. تفسیر المنار، رشیدرضا، ج 260 /11، دارالمعرفه، بیروت.
9
9. شرح نهجالبلاغه، ج 356 /1; ج 43 /16 و 44; معجمکبیر، طبرانى، ج 387 /2.
10
10. مستدرک حاکم، ج 121 /3; مجمع الزوائد، هیثمى، ج 179 /9; مسند احمد، ج 323 /6; خصائص نسائى، 47.
11
11. تهذیب الکمال، یوسف المزّى، ج 157 /1، دارالکفر بیروت 1414 ه.
12
12. معجمکبیر، طبرانى، ج 72 /3; مجمعالزوائد، هیثمى، ج 495 /7.
13
13. مستدرک حاکم، ج 481 /4; تطهیر الجنان، ابنحجر، 63.
14
14. فتح القدیر، شوکانى، ج 240 /3; درالمنثور، سیوطى، ج 309 5; تفسیر قرطبى، ج 286 10; فخر رازى، ج 360 7.
15
15. نهجالبلاغه خطبه 43 و 54.
16
16. نان و کتاب، محمدرضا حکیمى/ 91، نقل از نشأة الفکر الفلسفى فى الاسلام، ج 2.
17
17. صحیح مسلم، کتاب مساجد، ج 238; مجمع الزوائد، ج 445 /5; مسند احمد، ج 169 /5; دوازده جانشین، غلامحسین زینلى، 56 - 53.
18
18. شرح نهجالبلاغه، ابنابىالحدید، مقدمه; و کتاب الشیعه و فنون الاسلام، سید حسن صدر، نقش ائمه در احیاى دین، سید مرتضى عسکرى.
19
19. آندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، محمد ابراهیم آیتى، 51 50 و 91. چاپ دانشگاه تهران.
20
20. همان/51.
21
22. صحیح بخارى، کتاب العلم، باب 39; صحیح مسلم، کتاب و حیث باب 5.
22
23. طبقات خلیفه/269، حلیة الاولیا، ابونعیم، ج 197/3.
23
24. تحف العقول/ 119.
24
25. اصول کافى، کلینى 53 /1; ارشاد، مفید ج 187 /2.
25
26. حدیثى است که یک یا چند، یا همه روات آن حذف شده باشد. 27. تنویر الحوالک شرح على موطأ مالک، جلال الدین سیوطى، ج 9/1، دارالفکر.
26
28. نهایة الارب فى فنون الأدب، احمدبنعبدالوهاب النُویرى، ج 229 /4، چاپ مصر.
27
29. الکفایة فى علم الدرایة، خطیب بغدادى/ 365، دارالکتب العلمیه بیروت.
28
30. العلل و معرفة الرجال، ج 179 /1.
29
31. مستدرک حاکم، ج 93 /1، دارالکتاب العربى،
30
بیروت.
31
32. تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، یوسف المزّى، ج 57 /9، دارالفکر بیروت 1414 ه; کتاب الضعفاء الکبیر، محمدبن عمرو العقیلى، ج 203 /2، دارالکتب العلمیه بیروت; الکامل فى ضعفا الرجال، احمدبن عبداللّه عدى، ج 71 - 68 /4، دارالفکر بیروت 1409 ه.
32
33. تهذیب الکمال، ج 57 /9; ذیل صفحه، به نقل از ابنحجر; تهذیب التهذیب 355 /4.
33
34. برز الاسلام او الایمان کلّه، الى الشرک کلّه، کشفالغمه، ج 205 /1; ینابیع المودة/ 94 و 95; إعلامالورى/ 194; مناقب آلابىطالب، ج 136 /3، شرح نهجالبلاغه، ابنابىالحدید، ج 285 261 /13; ج 61 /19; مجمع البیان، ج 343 /8.
34
35. مستدرک حاکم، ج 32/3; مناقب خوارزمى/58; شرح المواقف، ج 371/8; فرائد المططین، ج 256 /1; کنزالعمال، ج 219/12; تاریخ بغداد، ج 19 /13; مقتلالحسین خوارزمى/45; شواهد التنزیل: ج 14/2; تفسیر کبیر، فخر رازى ج 31 /32; تاریخ حبیبالسیر، ج 362 /1; السیرة الحلبیه، ج 319 /2; شرح المقاصد، تفتازانى، ج 298 /5; مجمع البیان، طبرسى، ج 343/8.
35
36. امالى مفید/ 310، چاپ جامعه مدرسین; بحارالانوار، ج 331/72; تفسیر صافى، فیض، ج 447 /2، چاپ الهادى.
36
37. فتحالبارى، ابنحجر عسقلانى 212 /13، دارالمعرفه.
37
38. آندلس، محمدابراهیم آیتى، 101 و 102.
38
39. همان، 90 84.
39
40. تهذیب التهذیب، ابنحجر، ج 296 /4; دار صادر بیروت، تاریخ الاسلام، ذهبى ج 162 /11; کتاب المجروحین، ابنحبان، ج 345 /1، دارالمعرفه بیروت.
40
ORIGINAL_ARTICLE
جایگاه سنت نزد علماى شیعه
https://jh.isca.ac.ir/article_930_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2007-11-22
384
420
سید عباس
رضوی
1
AUTHOR
پىنوشتها:
1
1. مجله حوزه، شماره 26/141.
2
2. جامع احادیث الشیعه، ج 62/1.
3
3. کنز العمال، ج 172/1; صواعق المعرقه، ابنحجر/148; اصول الاستنباط، سیدعلى نقى حیدرى/24، دارالکتب الاسلامیة.
4
4. مجله حوزه، شماره 43.
5
5. امامت و رهبرى، شهید مطهرى/75 74، صدرا.
6
6. سیره ابن هشام، ج 603/4.
7
7. تهذیب التهذیب، ج 271/1.
8
8. صحیح صفة صلاة النبى/289.
9
9. تاریخ یعقوبى، ج 162/2.
10
10. تذکرة الحفاظ، شمس الدین ذهبى، ج 3/1.
11
11. کنز العمال، ج 285/1، حدیث 29460; تذکرة الحفاظ، ذهبى، ج 5/1.
12
12. کنز العمال، ج 292 - 291/10، حدیث 29474.
13
13. المصنف، ابنابى شیبه، ج 6/1، تذکره الحفاظ، ج 7/1.
14
14. ر. ک: مراة العقول، ج 32/1.
15
15. شیعه در اسلام، علامه طباطبایى/40.
16
16. بحارالانوار، علامه مجلسى ج 172/2.
17
17. همان.
18
18. الذریعه، آقابزرگ تهرانى، ج 306/2; اعیان الشیعه، ج 243/1.
19
19. رجالنجاشى/360، قم 966.
20
20. کافى، ج 176/7.
21
21. مروجالذهب، مسعودى، ج 82/5، شماره 3079.
22
22. الطبقات الکبرى، ج 209/3; کتاب سلیمبن قیس هلالى، تحقیق محمدباقر انصارى/320 نشر دلیل ما.
23
23. بحارالانوار، ج 95/49.
24
24. تفسیر عیاشى، ج 321/2.
25
25. کشف المراد، علامه حلى/362، جامعه مدرسین.
26
26. آیینه اسلام، دکته طه حسین، ترجمه دکتر محمدابراهیم آیتى/191 شرکت سهامى انتشار.
27
27. صحیح مسلم، جزء 122/7.
28
28. مجموعه آثار شهید مطهرى، ج 125/21. صدرا.
29
29. مجله حوزه، شماره 210/44 - 43.
30
30. المبسوط فى فقه الامامیه، شیخ طوسى، ج 2/1، المکتبة المرتضویه; مجله حوزه شماره 37/5.
31
31. وسائل الشیعه، ج 91/27 آلالبیت; بحارالانوار ج 253/2.
32
32. العده فى اصول الفقه، شیخ طوسى، ج 149/1، طبع ستاره قم.
33
33. مجله حوزه، شماره 223/43.
34
34. مجله حوزه، شماره 120/12.
35
35. اعیان الشیعه، ج 402 /5.
36
36. مجله حوزه، شماره 215/43.
37