ORIGINAL_ARTICLE
دعوت به حیات طیبه(1)
https://jh.isca.ac.ir/article_616_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
3
9
مجتبی
احمدی
1
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
آسیبشناسى حکومت دینى از منظر آخوند خراسانى
چندى پیش، گزارشى انتشار یافت که در آن، آخوند خراسانى خطاب به میرزاى نایینى بیست و یک دلیل بر غیر عملى بودن تشکیل حکومت اسلامى، که در رأس آن یک فقیه حضور داشته باشد، بر مىشمارد. پیش از این هم نویسندگانى، با توجه به اشکالاتى که آخوند بر ولایت مطلقه فقیه وارد کرده بود، ادعا کرده بودند که ایشان در جریان جنبش مشروطه، بر خلاف نایینى، به دنبال تشکیل حکومت مشروطه توسط صالحان و با نظارت فقیهان بوده است. مقاله حاضر این گزارش را به بوته بحث مىگذارد و آن را از نظر سندى و محتوایى مورد ارزیابى و نقد قرار مىدهد.
https://jh.isca.ac.ir/article_617_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
10
47
آخوند خراسانى
ولایت فقیه
حکومت دینى
مشروطه
نایینى
منابع:
1
1. آشنایى با علوم اسلامى، منطق، فلسفه، مرتضى مطهرى، انتشارات صدرا.
2
2. اصول مدیریت، على رضاییان، سمت، تهران، 1380.
3
3. اکمال الدین و اتمام النعمة، صدوق، تصحیح على اکبر غفارى، قم، 1405ق.
4
4. الاسلام و اصول الحکم، على عبدالرزاق.
5
5. بحارالانوار، علامه مجلسى، مؤسسة الوفاء بیروت، لبنان، 1404 ق.
6
6. بحثى درباره مرجعیت و روحانیت، شرکت سهامى انتشار، تهران.
7
7. تنبیه الامة و تنزیه الملة (حکومت از نظر اسلام)، میرزا محمد حسین نایینى، با مقدمه و توضیحات سید محمود طالقانى، تهران، 1334ش.
8
8. تحف العقول، على بن الحسین حرّانى، موسسه نشر اسلامى، قم، 1404ق.
9
9. تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروى، امیرکبیر، تهران، 1369ش.
10
10. حیات سیاسى، فرهنگى و اجتماعى آخوند خراسانى، محسن دریابیگى، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانى، تهران 1388ش.
11
11. حاشیه مکاسب، محمد کاظم آخوند خراسانى، وزارت ارشاد اسلامى، تهران، 1406ق.
12
12. خاطرات و خطرات، مهدى قلى هدایت مخبرالسلطنه، زوار، تهران، 1344ش.
13
13. دفتر تاریخ معاصر ایران، محمد دهنوى، کتاب سوم، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى، تهران، 1370ش.
14
14. دیدگاههاى آخوند خراسانى و شاگردانش، اکبر ثبوت، تهران، طرح نو، 1390ش.
15
15. روزنامه حبل المتین، کلکته.
16
16. سیاست نامه خراسانى محسن کدیور، کویر، تهران، 1385ش.
17
17. فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره 20، سال1378.
18
18. فقه الرضا(ع)، بیروت، موسسه آل البیت، 1406ق.
19
19. فلسفه قدرت، سید عباس نبوى، سمت، تهران، 1379ش.
20
20. کتاب نقد، شماره 9و10.
21
21. مدیریت اسلامى، سیدعلىاکبر افجهاى، جهاد دانشگاهى، تهران1377.
22
22. مجله حکومت اسلامى، سال پانزدهم، شماره دوم 1389ش.
23
23. نهج البلاغة، ترجمه آیتى.
24
24. همایش ملى روش شناسى تحقیق در رهبرى و مدیریت اسلامى; دانشگاه تهران; 20 خرداد 1387.
25
25. واقعات اتفاقیه در روزگار، محمد مهدى شریف کاشانى، نشر تاریخ ایران، تهران، 1362ش.
26
26. وسایل الشیعه، حر عاملى، مؤسسه آلالبیت.
27
27. ولایت فقیه، امام خمینى، امیرکبیر، تهران 1357
28
پىنوشتها:
29
× دانشیار دانشگاه فردوسى مشهد.
30
1. سیاست نامه خراسانى، محسن کدیور/21 تهران، کویر، 1385.
31
2. اکبر ثبوت متولد 1324، داراى تحصیلات حوزوى بوده و در دو رشته حقوق و فلسفه از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده است.
32
3. حیات سیاسى، فرهنگى و اجتماعى آخوند خراسانى، محسن دریابیگى.
33
4. همان/ 539-553.
34
5. دیدگاههاى آخوند خراسانى و شاگردانش، اکبر ثبوت، فصل اول /18 به بعد.
35
6. این نقد سندى به منزله کوچک شمردن گزارشگر محترم یا نسبت ناروا دادن به ایشان نیست و تنها بیان یک اشکال روش شناسانه است.
36
7. حبل المتین، سال سوم، شماره 1407، سال 1327.
37
8. خاطرات و خطرات، کسروى/528، 164.
38
9. روزنامه حبل المتین، کلکته، سال 15، شماره 27.
39
10. دفتر تاریخ معاصر ایران، محمد دهنوى / 173 -172، کتاب سوم، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى، 1370ش.
40
11. واقعات اتفاقیه در روزگار، محمد مهدى شریف کاشانى / 535.
41
12. تاریخ مشروطه ایران، کسروى / 32-33.
42
13. حاشیه مکاسب، آخوند خراسانى / 96.
43
14. تنبیه الامه، نایینى، تصحیح و تحقیق سید جواد ورعى / 33، بوستان کتاب 1382.
44
15. سوره ممتحنه/ آیه 8.
45
16. وسائل الشیعة، حر عاملى، ج 141/27، آل البیت.
46
17. فلسفه قدرت، سید عباس نبوى / 371.
47
18. همان/ 373.
48
19. نهج البلاغة، صبحى صالح، خطبه 200، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدى/236.
49
20. بحارالانوار، علامه مجلسى، ج60/6.
50
21. الاسلام و اصول الحکم، على عبدالرزاق/ 80.
51
22. کتاب نقد، شماره 9و10، مقاله »نظریه دولت در فقه شیعه« / 281.
52
23. ر. ک: آشنایى با علوم اسلامى، منطق، فلسفه، مرتضى مطهرى/ 12.
53
24. ولایت فقیه، امام خمینى/ 29-30.
54
25. لو لا حضور الحاضر وقیام الحجة بوجود الناصر و ما اخذ الله على العلماء ان لا یقاروا على کظة ظالم و سغب مظلوم لالقیت حبلها على غاربها و لسقیت آخرها بکأس اولها و لالفیتم دنیاکم هذه ازهد عندى من عفطة عنز; نهج البلاغه، خطبه 3: شقشقیه.
55
26. اصول مدیریت ، على رضاییان/4.
56
27. همایش ملى روش شناسى تحقیق در رهبرى و مدیریت اسلامى، دانشگاه تهران; ارائه الگویى جامع براى شناخت مدیریت اسلامى، روح الله تولایى.
57
28. »مدیریت اسلامى«، سیدعلىاکبر افجهاى/ 22.
58
29. »فصلنامه مطالعات مدیریت«، شماره2/20. مقاله »تبیین نقش پیشبینى و آیندهنگرى در نظام مدیریت اسلامى«، محمدرضا حمیدى زاده.
59
30. روزنامه حبل المتین، تهران، شماره 40 (اول جمادى الاولى 1325) به نقل از »سرآغاز نو اندیشى معاصر«، مقصود فراستخواه/402 شرکت سهامى انتشار، تهران 1377.
60
31. بحثى درباره مرجعیت و روحانیت /185.
61
32. همان.
62
ORIGINAL_ARTICLE
تاریخنگارى و تاریخنگرى آخوند خراسانى در نهضت مشروطه
آنچه در پى مىآید کوششى است براى به تصویر کشیدن شخصیت آخوند خراسانى به عنوان یک تاریخنگار که چگونه با حضور مکتوب خویش در قالب اعلامیهها و نامهها توانسته تصویرهایى از اوضاع اجتماعى سیاسى ایران پیش و پس از مشروطیت به خوانندگان ارائه دهد. بررسى عنوانهاى شمارى از نامههاى او و نیز تحلیل موشکافانه یکى از آنها در این مقاله، راهى بوده تا نویسنده مدعاى خویش را درباره شخصیت تاریخنگار و تاریخنگر آخوند خراسانى، به اثبات برساند.
https://jh.isca.ac.ir/article_618_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
48
64
تاریخنگارى
تاریخنگرى
آخوند خراسانى
محمد
باغستانی
1
AUTHOR
پى نوشتها:
1
1. آخوند خراسانى به روایت اسناد، به کوشش: على ططرى، فاطمه ترکچى /11، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، قم، 1390. دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانى.
2
2. همان / 87.
3
3. همان / 88.
4
4. همان / 89.
5
5. همان / 100.
6
6. همان / 101-104.
7
7. همان / 104.
8
8. همان / 107.
9
9. همان / 108-112.
10
10. همان / 119.
11
11. همان / 147.
12
12. همان / 152.
13
13. همان / 155.
14
14. همان / 157.
15
15. همان / 161.
16
16. همان / 163.
17
17. همان / 167.
18
18. همان / 168.
19
19. همان / 168.
20
20. همان / 172.
21
21. همان / 179 -177.
22
22. همان / 186.
23
23. همان / 188.
24
24. همان / 210.
25
25. همان / 214.
26
26. همان / 225.
27
27. همان / 236.
28
28. همان / 245.
29
29. همان / 248.
30
30. همان / 256.
31
31. همان / 258.
32
32. همان / 163 »... بدیهى است تمام زحمات و مجاهدات علما و امرا و سرداران عظام ملى و مجاهدین دین پرست وطن خواه و طبقات ملت ایران در استقرار اساس قویم مشروطیت... «.
33
33. همان »... براى حفظ دین... و اجراى احکام و قوانین مذهب... «.
34
34. همان »... . احیاى وطن اسلامى وترقى ملت... «.
35
35. همان »... آبادانى مملکت... . و سدابواب حیف ومیل درمالیه... «.
36
36. همان »... قطع مواد تعدى وتحمیل چند نفرخودخواه و خودرأى بود«.
37
37. همان »... نه از براى این که به جاى اشخاص آن اداره استبدادیه - که هرچند بود باز لفظ دین بر زبان داشت - یک اداره استبدادیه دیگر از مواد فاسده مملکت به اسم مشروطیت... «.
38
38. همان »... یا طرفدارى کارکنان و... در جمیع ادارات... به تکثیر ادارات مضره و توسیع دوایر مفسده... بپردازند«.
39
39. همان »... صرف مالیه مملکت در این مصارف و معاشهاى خطیره از مال ملت مظلومه درباره همدیگر برقرار نمایند... به جاى تخفیف عوارض شعب کثیره از مالیاتهاى غیرقابل تحمل از سفیدى نمک تا سیاهى زغال... به ملت تحمیل نمایند... «.
40
40. همان »... در عوض اجراى تمدن اسلامى، که به اتفاق تمام عقلاى عالم وسیله منحصره حفظ این مملکت و جامع وحید این ملت است، علنا به ضدیت مذهب... همت گمارند و در هتک نوامیس دینیه و اشاعه منکرات اسلامى از بذل مجهود فروگذارى نکنند«.
41
41. همان »... ابقاى دو دستگى و عدم اتحاد کلمه ملیه... «.
42
42. همان »... طبقات ملت را به ضدیت با اساس مشروطیت بالطبیعه وادار کرده...«.
43
43. همان »... و مورد هیجان عمومى و انقلاب مملکت را از هر جهت کاملا فراهم مىکنند«.
44
44. همان »... بحمدالله تعالى، ایران مملکتى است اسلامى و قاطبه امرا و سرداران عظام ملى و مجاهدین غیور و فداییان اسلام و قاطبه ملت با اتحاد عنصر غالب به دیانت حقه اسلامیه ثابت و راسخ[هستند] و امتیاز مشروطیت و آزادى مملکت جز براساس قویم مذهبى غیرممکن وحفظ اسلام و صیانت از وطن اسلامى همان تکلیفى را که درهدم اساسى استبداد ملعون سابق مقتضى بود درهدم این اداره استبدادیه مرکبه از مواد فاسد مملکت و دشمنان دین و وطن هم به طریق اولى...«.
45
45. همان. ». . مبعوثین دین پرست، مرعوبیت از هیاهوى این دسته دشمنان دین و وطن را به کلى کنارگذاشته... «.
46
46. همان »... به اتحاد و اتفاق کلمه میان خود... . «.
47
47. همان »... حمایت آقایان علماى اعلام و امرا و سرداران عظام و مجاهدین با همت و غیرت وطن خواه و قاطبه ملت ایران مستظهر... «.
48
48. همان »... تمام این ترتیبات مفسده و اداره سازیها و معایب دشمن پرور را الغا کنند... از ادارات مملکتى به اقل ضرورت اکتفا و مستخدمین در کلیه ادارات، خصوصا عدلیه را از مردمان با قناعت و با دیانت و صحیح المسلک و با عقیده انتخاب کنند... «.
49
49. همان »... معظم مالیات ماخوذ از ملت را در دو ترتیب قواى نظامى و تشکیل قشون منظم مصروف نمایند«.
50
50. همان »... مجلس سنا را هم، که قانونا لازم و حاسم اکثر مواد فساد وتعویقش تاکنون ظاهرا به مبادى افسد منتهى باشد به اسرع امکان تشکیل [دهند] و مدعى العموم قانونى هم از رجال با علمیت و دیانت و عارف به شرعیات و سیاست عاجلاً تعیین کنید«
51
ORIGINAL_ARTICLE
شخصیت فلسفى آخوند خراسانى و بازتاب فلسفه در کفایةالاصول
آخوند خراسانى دانشورى برجسته در علم اصول و تفکر اصولى است. بدون تردید آنچه در برجستگى اصولى او نقش داشته، آشنایى با فلسفه و بهکارگیرى تفکر فلسفى در دانش اصول بوده است. این مدعا در دو محور تبیین مىشود; نخست به بیان عناصرى پرداختهایم که شخصیت فلسفى آخوند را نشان مىدهد مانند: شاگردى سه فیلسوف، تدریس فلسفه، حواشى بر منظومه و اسفار. سپس کوشش شده است تا با نگاهى به کتاب »کفایة الاصول»، مهمترین اثر کامل اصولى اخیر، بهرورى فلسفى آخوند درمباحث اصول نمایانده شود.
https://jh.isca.ac.ir/article_619_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
65
95
آخوند خراسانى
امور اعتبارى
امور حقیقى
دانش اصول
فلسفه
حسن
جمشیدی
1
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
1. آخوند ملا محمد کاظم خراسانى; تهیه وتنظیم توسط حجّت الاسلام حاج سیدمحمدباقرى پور، مؤسسه فرهنگى هدى رایانه، :http//
2
2hodarayaneh.org. اعیان الشیعه، سید محسن امین عاملى، تحقیق: سید حسن امین، چاپ پنجم، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403 ق.
3
3. ایضاح الکفایه - درسهاى متن کفایةالاصول - آیتالله فاضل لنکرانى، سیدمحمد حسینى قمى، نوح.
4
4. تاریخ فلسفه اسلامى، هانرى کربن، جواد طباطبایى، کویر، تهران، 1373.
5
5. تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامى، حسن صدر، ، شرکة النشر و الطباعة العراقیه، بغداد، بى تا.
6
6. التنبیهات و الاشارات، ابن سینا حسین بن عبدالله، دفتر نشر الکتاب، بى جا، 1404.
7
7. جلال حکمت و عرفان، به اهتمام محمد جواد صاحبى، احیاگران، قم، 1384.
8
8. حوزه نت hawzeh.net; پایگاه اطلاع رسانى مرکزتحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى
9
9. رجال النجاشى، احمد بن على، تصحیح محمد جواد نائینى، بى جا، بىتا.
10
10. سایت حوزه علمیه، درس خارج اصول، آیتالله سبحانى، درس اول.
11
11. سیاحت شرق، محمّد حسن آقا نجفى قوچانى، تصحیح: رمضان على شاکرى، تهران: امیرکبیر، 1362.
12
12. سیرى در سیره علمى و عملى آخوند خراسانى، آیتالله میرزا عبدالرضاکفایى خراسانى ودیگران، دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى.
13
13. الشفاء المنطق، ابن سینا، تصحیح ابراهیم مدکور، منشورات مکتبة آیتالله العظمى المرعشى النجفى، قم، 1405.
14
14. شناختنامه آخوند خراسانى، به کوشش: مهدى مهریزى - هادى ربانى، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامى، قم، 1390.
15
15. علم الاصول تاریخا و تطورا، على الفاضل القائینى، دفتر تبلیغات اسلامى قم، 1405ق.
16
16 . الکنى و الالقاب شیخ عباس قمى، انتشارات بیدار، قم، بى تا.
17
17. مجموعه مقالات کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند خراسانى (سیره علمى و عملى) ج8، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، قم، پاییز 1390.
18
18. مصاحبه با استاد حجه الاسلام و المسلمین باقریان، سایت کنگره بینالمللى آخوند خراسانى، 27 بهمن ماه 1389.
19
19. نامه کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، ش 2، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامى، پاییز 1390
20
پى نوشتها:
21
1. سایت دبیرخانه کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، آیتالله جوادى آملى: آخوند خراسانى عقل را در لباس اصول به حوزهها راه داد، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامى، پاییز 1390.
22
2. شناختنامه، به کوشش مهدى مهریزى و هادى ربانى; کنگره بزرگداشت آخوند خراسانى، ج66/1، قم، 1390.
23
3. آخوند ملا محمد کاظم خراسانى; تهیه وتنظیم توسط حجّت الاسلام حاج سیدمحمد باقرى پور، مؤسسه فرهنگى هدى رایانه، :http//
24
4hodarayaneh.org. نامه کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند خراسانى، گفتوگو با آیتالله میرزا عبدالرضا کفایى، نوه مرحوم آخوند. ، شماره40/1.
25
5. آیتالله میرزا عبدالرضا کفایى.
26
6. منظور سید احمد کربلایى است.
27
7. نامه کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، گفتوگو با آیتالله میرزا عبدالرضا کفایى، نوه مرحوم آخوند خراسانى شماره15/2.
28
8. همان، گفتوگو با حجت الاسلام محقق بلخى/43.
29
9. سیرى در سیره علمى و عملى آخوند خراسانى/164
30
10. سایت دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند ملاکاظم خراسانى، فلسفى، آثار فلسفى.
31
11. مجموعه مقالات کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند خراسانى، ج82/8، مقاله: آخوند خراسانى در نگاه آقا نجفى قوچانى، قاسم جوادى.
32
12. تاریخ فلسفه اسلامى/508.
33
13. جلال حکمت و عرفان316.
34
14. سیرى در سیره علمى و عملى آخوند خراسانى/ 135.
35
15. رجال النجاشى/ 32.
36
16. همان / 311.
37
17. تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامى/ 310.
38
18. رجال النجاشى/ 433.
39
19. الکنى و الالقاب، شیخ عباس قمى، ج22/2.
40
20. التذکره باصول الفقه شیخ مفید.
41
21. علم الاصول تاریخا و تطورا، على الفاضل القائینى/133.
42
22. شناختنامه، ج428/2.
43
23. سایت دبیرخانه کنگره بزرگداشت آخوند ملاکاظم خراسانى، گفتوگو با استاد حجت الاسلام و المسلمین باقریان، 27بهمن ماه 1389.
44
24. مدرّس درس خارج در حوزه مشهد.
45
25. حوزه نت، گفتوگو با آیتالله قاضى زاده، 1390/8/21.
46
26. البته این با رویکرد خاصى است بر خلاف بعضى که بیشتر استدلالشان بر حجیت و اعتبار اصول عملیه، آیات و روایات است. که اینها نیز ارشاد به حکم عقل است.
47
27. چکیده مقالات کنگره بینالمللى بزرگداشت آخوند خراسانى، جایگاه تفکیک اعتباریات و حقایق در آثار اصولى آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، سیف اللّه صرامى/72-71.
48
28. نامه کنگره بین المللى بزرگداشت آخوند ملا محمد کاظم خراسانى، گفتوگو با آیتالله جوادى آملى، شماره 56/2.
49
29. همان.
50
30. کفایه/ 53، طبع قدیم یک جلدى.
51
31. إیضاح الکفایة - درسهاى متن کفایة الاصول - آیتالله فاضل لنکرانى، سید محمد حسینى قمى، ج344/1، نوح.
52
32. الشفاء المنطق. قسم المنطق فى المقالة الاولى من الفن الاول، الفصل الثامن / 42، عند قوله (وذلک لان معنى دلالة اللفظ، هو ان یکون اللفظ اسما لذلک المعنى على سبیل القصد الاول) و حکى العلامة الحلى (ره) فى الجوهر النضید فى شرح التجرید / 4، عن أستاذه المحقق الطوسى(ره) قوله بأن اللفظ لا یدل بذاته على معناه بل باعتبار الارادة والقصد.
53
33. صاحب الفصول.
54
34. کفایه / 16.
55
35. إیضاح الکفایة، ج1/ 96- 98.
56
36. التنبیهات و الاشارات ج418/3- النّمط العاشر.
57
37. کفایه/ 276.
58
38. إیضاح الکفایة، ج147-146/4.
59
39. کفایه/10.
60
40. همان/14.
61
41. همان/13-9.
62
42. همان/ 14-9، 42، 138 و...
63
43. همان/ 14.
64
44. همان/ 42.
65
45. ایضاح الکفایه / 54.
66
46. کفایه/ 159.
67
47. إیضاح الکفایة، ج62/3.
68
48. کفایه/ 141.
69
49. إیضاح الکفایة، ج495/2.
70
50. کفایه/ 92.
71
ORIGINAL_ARTICLE
احکام ولایى و حکومتى آخوند خراسانی
کارکرد و سیره عملىِ آخوند خراسانى، در مراحل گوناگون نهضت مشروطه و حتى پیش از آن، بیانگر باور عمیق و قاطع ایشان به ولایت مطلقه فقیه است. در این نوشتار، پس از اشاره به تمایز حکم حکومتى از حکم شرعى، حکم قضایى و امر به معروف و نهى از منکر، پاى بندى ایشان، با توجه به صدور احکام ولایى بسیار، در عرصههاى گوناگون، به ولایت مطلقه فقیه، نمایانده شده است. حکم به وجوب حمایت و اطاعت از سیدعبدالحسین لارى با استناد به مقبوله عمر بن حنظله، حکم به اخراج تقى زاده از مجلس شوراى ملى و تبعید او از کشور و دستور جایگزینى فردى شایسته به جاى او، حکم به سرنگونى حکومت استبدادى محمدعلى شاه، حکم حرمت پرداخت مالیات به کارگزاران او، حکم به تجدید مجلس شوراى ملى، دستور به عفو عمومى، نصب دریابیگى به حکومت بوشهر و... بخشى از احکام ولایى ایشان است. این احکام بیانگر آن هستند که ایشان، نه تنها به ولایت مطلقه فقیه معتقد بوده، بلکه آن را اعمال نیز کرده است. آخوند خراسانى و شمارى دیگر از عالمان در همان روزگار، خاستگاه و مبانى این احکام و لزوم پیروى از آن را، ولایت و نیابت عامه فقیه دانسته و دلیلهاى آن را نیز یادآور شدهاند.
https://jh.isca.ac.ir/article_620_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
96
181
ولایت
نیابت
ولایت مطلقه فقیه
حکم شرعى
حکم قضایى
حکم ولایى و حکم حکومتى
محمد صادق
مزینانی
1
AUTHOR
منابع
1
1. اسنادى درباره هجوم روس و انگلیس به ایران، محمد ترکمان، دفتر مطالعات سیاسى و بینالمللى، تهران، 1370ش.
2
2. الاصول من الکافى، کلینى، ابى جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، مصحح: على اکبر غفارى، لبنان، بیروت، دار صعب، دار التعارف، چاپ سوم 1401 ق.
3
3. اوراق تازه یاب مشروطیت و نقش تقى زاده، ایرج افشار، تهران، جاویدان، 1359.
4
4. برگى از تاریخ معاصر، حیات الاسلام فى احوال آیه الملک العلّام، آقا نجفى قوچانى، به تصحیح ر. ع. شاکرى، تهران، هفت، 1378ش
5
5. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، مهدى ملک زاده، تهران، علمى، 1371ش.
6
6. تاریخ بیدارى ایرانیان، ناظم الاسلام کرمانى، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، 1371ش.
7
7. تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروى، امیرکبیر، چ 15، تهران، 1369ش.
8
8. تاریخ معاصر ایران، محمد دهنوى، (به کوشش) کتاب سوم، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى، 1370 ش.
9
9. تحریر الوسیله، روح الله خمینى، (امام خمینى) دار التعارف، چاپ دوم، بیروت، لبنان، 1401ق.
10
10. تحریم تنباکو، ابراهیم تیمورى، تهران، کتابهاى جیبى، بى تا.
11
11. تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، عبد الهادى حائرى، امیر کبیر، تهران، چ دوم، 1364ش.
12
12. تقریرات القضا، آخوند خراسانى، مندرج در سیاست نامه خراسانى (قطعات سیاسى در آثار آخوند ملا محمد کاظم خراسانى) تهران، کویر، 1385ش.
13
13. تهذیب الاحکام فى شرح المقنعه للشیخ المفید، شیخ طوسى، ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى، تهران، محقق: سید حسن موسوى خرسان، دار الکتب الاسلامیه، بى تا.
14
14. جواهر الکلام، محمد حسن نجفى، بیروت، لبنان، دار احیاء التراث العربى، چاپ هفتم، 1981م.
15
15. حاشیه کتاب المکاسب، آخوند خراسانى، با تعلیق و تصحیح سید مهدى شمس الدین، تهران، وزارت ارشاد اسلامى، چ اول، 1406 ق.
16
16. حبل المتین کلکته، موید الاسلام، سال 16 شماره 39، 1327ش.
17
17. حبل المتین، سال 17 شماره 1، 1327ش.
18
18. مجلّه حوزه شماره 77-76، مهر و آبان، آذر و دى، 77.
19
19. -------------، شماره 50-51، خرداد و تیر، مرداد و شهریور، 1371ش.
20
20. دولت و حکومت در اسلام: سیرى در نظریه سیاسى فقهاى مسلمان از صدر اسلام تا اواخر قرن سیزدهم، لمبتون، آن، کى، اس، ترجمه: محمد مهدى فقیهى، تهران، انتشارات شفیعى، 1385ش.
21
21. روزنامه انجمن ملى، میرزا على اکبر خان وکیلى، سال اول شماره 35، سال 1324.
22
22. روزنامه مجلس، طباطبایى، سال دوم، شماره 93، 1325
23
23. روزنامه نجف، حاج حسین، حاج محمد، سال دوم شماره 34، 1329ش.
24
24. روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات، میرزا محمد باقرخوانسارى، مکتبة اسماعیلیان، 1391ق.
25
25. زندگانى طوفانى، سید حسن تقى زاده، به کوشش ایرج افشار، علمى، 1368ش.
26
26. سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهاندارى، تهران، خوارزمى، 1360ش.
27
27. سه سال در دربار ایران در ایران، خاطرات دکتر فووریه پزشک ویژه ناصر الدین شاه قاجار، ترجمه عباس اقبال آشتیانى، به کوشش همایون شهیدى، دنیاى کتاب، بى تا.
28
28. سیاست نامه خراسانى (قطعات سیاسى در آثار آخوند ملا محمد کاظم خراسانى) محسن کدیور، تهران، کویر، 1385ش.
29
29. شمس، اسلامبول سال اول، شماره 4، 12 رمضان 1326 ق.
30
30. صور اسرافیل، جهان گیر خان شیرازى، سال دوم شماره اول، 1327.
31
31. عروة الوثقى، سیدمحمدکاظم طباطبایى یزدى، مؤسسة النشر الاسلامى التابعه لجماعة المدرسین بقم المشرفه، 1419 ه.
32
32. علماى مجاهد، تهران، محمد حسن رجبى، مرکز انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامى، چ اول، 1382ش
33
33. قرارداد رژى، احمد کربلایى، انتشارات مبارزان، چ دوم، تهران، 1361 ش.
34
34. کتاب آبى، گزارشات وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطیت، احمد بشیرى، تهران، نشر نو، 1363ش.
35
35. کشف الغطاءعن مبهمات شریعه الغراء، محمد جعفر کاشف الغطاء، اصفهان، انتشارات مهدوى، بى تا.
36
36. کفایه الاصول، آخوند خراسانى، قم، موسسه اهل البیت لاحیا ءالتراث، 1409 ق.
37
37. مبانى فقهى مشروطه خواهى از دیدگاه آخوند خراسانى، داودفیرحى، مجموعه مقالات همایش بررسى مبانى فکرى و اجتماعى مشروطیت ایران، بزرگداشت آیت الله محمد کاظم خراسانى، به کوشش ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد نهضت مشروطیت، تهران، دانشگاه تهران و موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانى، 1384ش.
38
38. مجله ثریا، قاهره، سال دوم ش 13، دهم شوال 1317 ق.
39
39. مرگى در نور، زندگانى آخوند خراسانى، عبد الحسین مجیدکفایى تهران، زوار، 1359 ش.
40
40. واقعات اتفاقیه در روزگار، محمدمهدى شریف کاشانى، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران، 1362ش.
41
41. وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه، شیخ حر عاملى، شیخ محمد بن حسن، قم، موسسه آل البیت.
42
42. هجوم روس و اقدامات رؤساى روحانى براى حفظ ایران، سید حسن نظام الدین زاده، به کوشش نصر الله صالحى، نشر و پژوهش شیرازه، تهران، 1377ش.
43
پىنوشتها:
44
1. واقعات اتفاقیه/ ص 208; سیاست نامه خراسانى/ 200; حبل المتین کلکته، سال 19 شماره 18 شعبان 1329ق/ ص 11-9; شمس، اسلانبول، سال اول، شماره 2-3/6، 12 رمضان، 1326/ در نامهاى به روساى ایلات به وسیله حاج آقا رضا قلى تاجر خراسانى پیروى از احکام آقایان نجف را به عنوان: »نواب امام(ع» خواستار شده است.
45
2. در شریعت اسلامى، حد زانى، محارب، دزد، شارب خمر و... بیان شده است، اما اجراى آن نیازمند حکم فقیه جامع الشرایط است.
46
3. جواهر الکلام، ج40/ 100.
47
4. تحریر الوسیله، امام خمینى، ج1/ 466.
48
5. روضات الجنات، ج4/ 466.
49
6. همان مدرک.
50
7. دولت و حکومت در اسلام، سیرى در نظریه سیاسى فقهاى مسلمان از صدر اسلام تا اواخر قرن سیزدهم، لمبتون، آن، کى، اس/ 437.
51
8. سفرنامه کمپفر/ 125- 126.
52
9. همان.
53
10. کشف الغطاء/ 394.
54
11. قرار داد رژى، کربلایى/ 69.
55
12. سه سال در دربار ایران/ 323.
56
13. تحریم تنباکو، تیمورى/ 199.
57
14. قرارداد رژى/ 86.
58
15. حوزه شماره 50/ 107.
59
16. همان/ 204; تشیع و مشروطیت در ایران/ 175-174.
60
17. تشیّع و مشروطیت در ایران، حائرى/ 174 -175.
61
18. (در مقابل فتوا) از خود نویسنده کتاب است.
62
19. سیاست نامه خراسانى، مقدمه/ 33.
63
20. آقاى موسوى اردبیلى، از مراجع کنونى شیعه، در این باره مىگوید:
64
»برخى از فقها وقتى که در فقه بحث ولایت فقیه را به صورت کلى مطرح مىکنند، شبهه دارند; اما در مقام عمل، معمولا روش فقها این بوده است که اعمال ولایت مىکردهاند» حماسه فتوا، ویژه نامه جمهورى اسلامى به مناسبت یکصدمین سال ارتحال میرزا محمد حسن شیرازى، اسفند 1370ش.
65
21. تقریرات القضاء/ 115; حبل المتین، کلکته، سال 16، شماره 46.
66
22. برگى از تاریخ معاصر/ 41 و 119; هجوم روس و اقدامات رؤساى روحانى براى حفظ ایران، نظام الدین زاده/ 8549، 216، 120، 273-271.
67
23. حبل المتین، موید الاسلام، سال 16، شماره 39، 1327/ 9 - 10، سال 17، ش 1/ 13، روزنامه مجلس، طباطبایى، شماره 93، سال 1325.
68
24. تاریخ مشروطه ایران، کسروى/ 32 -33.
69
25. همان/ 162.
70
26. اتابک، پس از اعلان این حکم از کار برکنار مىشود، به قم مىرود و در ملک شخصى خود استقرار مىیابد و پس از مدتى راهى اروپا مىگردد. در نیمه نخست سال 1325 به پشتیبانى محمدعلى شاه به ایران بر مىگردد و پس از چندى به قتل مىرسد.
71
27. امین السلطان از روسیه 24 کرور براى سفر فرنگ شاه قرض گرفت و گمرکات را وثیقه آن قرار داد. یکى از شرایط این استقراض استخدام ماموران اروپایى جهت اصلاح اداره گمرک بود در سال 1316ق میرزا جواد خان سعد الدوله وزیر مختار ایران در بروکسل سه نفر بلژیکى به نامهاى: نوژ، پریم و تونیس را به این منظور استخدام کرد. کم کم بلژیکیها در ایران زیاد شدند. و در همه امور مالى ایران نفوذ یافتند. و از این نفوذ خود به نفع روسها استفاده مىکردند. به همین دلیل مورد تنفر و نارضایتى مردم قرار گرفتند.
72
28. واقعات اتفاقیه در روزگار/ 23-22.
73
29. علماى مجاهد، محمد حسن رجبى، تهران، مرکز انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامى، چ اول، 1382 ش.
74
30. ثریا، قاهره، سال دوم ش 2-1/13، 10 شوال 1317. در همین شماره، تعلیقههایى از: میرزا خلیل، محمد کاظم طباطبایى یزدى، میرزا محمد غروى شربیانى، ملامحمد حسن مامقانى، میرزا فتح الله شیرازى، معروف به شریعت اصفهانى و میرزا محمد حسین نورى، به چاپ رسیده در شماره 14 (17 شوال 1317) نیز تعلیقههایى از سید اسماعیل صدر، شیخ محمد طه نجف، عبد الله جیلانى مازندرانى و... آمده است.
75
31. حبل المتین، موید الاسلام، سال 13، شماره 33/ 19-21، 1324.
76
32. روزنامه انجمن ملى، وکیلى، سال اول شماره 35/ 3-4، 1324.
77
33. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 119-12; هجوم روس و اقدامات رؤساى روحانى براى حفظ ایران، نظام الدین زاده/ 49.
78
34. اولتیماتوم دولت روس و اشغال نظامى شمال و جنوب ایران به وسیله روس و انگلیس به سال 1329 ق. باعث این تصمیم شد که علما با پیروان خود در کاظمین، گردهم آیند، تا از آن جا به سوى ایران حرکت کنند و مبارزهاى سر تاسرى را علیه بیگانگان رهبرى نمایند.
79
35. روزنامه نجف/ 298.
80
36. هجوم روس و اقدامات رؤساى روحانى براى حفظ ایران، نظام الدین زاده/ 145، 144، 225، 223; برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 119; اسنادى درباره هجوم روس و انگلیس به ایران، محمد ترکمان/ 479-483.
81
37. حبل المتین، کلکته، موید الاسلام، سال 19 شماره 26/ 9، سال 1330.
82
38. تاریخ مشروطه ایران، کسروى/ 730; صور اسرافیل، جهانگیرخان شیرازى شماره 1/ 5 و 6، 1327; برگى از تاریخ معاصر/ 40; تاریخ بیدارى ایرانیان، ج2/ 353; حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 17/ 1، 14 شوال 1324ق.
83
39. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، مهدى ملک زاده/ 837.
84
40. همان.
85
41. همان.
86
42. حبل المتین، یومیه، رشت، سال دوم، شماره 1/63، ششم ربیع المولود 1327.
87
43. حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 36/ 9 سیزدهم ربیع الاول 1327ق/ 9; برگى از تاریخ معاصر/ 56; تاریخ بیدارى ایرانیان، ج2/ 252-253; واقعات اتفاقیه در روزگار/ 211.
88
44. اصل 24: بستن عهد نامه و مقاوله نامهها و اعطاى امتیازات انحصار تجارتى و صنعتى و فلاحتى و غیره اعم از این که از طرف داخله باشد یا خارجه، به تصویب مجلس شوراى ملى برسد به استثناى عهد نامههایى که استتار آنها به صلاح دولت و ملت باشد.
89
اصل 25: استقراض دولتى به هر عنوان که باشد، خواه از داخله و خواه از خارجه، به اطلاع و تصویب مجلس شوراى ملى خواهد بود.
90
45. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 53-54; حبل المتین، کلکته، سال 16، شماره 26 23 ذیقعده 1326ق/ 19; روزنامه شمس، اسلامبول، سال اول، شماره 13، نهم ذیحجه 1326ق/ 1.
91
46. متن اصل 24 و 25 در یاد داشت پیش آورده شد. متن اصل 22 به این شرح است: مواردى که قسمتى از عایدات و یا دارایى دولت و مملکت منتقل و یا فروخته مىشود و یا تغییرى در حدود و ثغور مملکت لزوم پیدا مىکند، به تصویب مجلس شوراى ملى خواهد بود.
92
47. برگى از تاریخ معاصر، ص 41; حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 2/25، 18 ذیحجه 1326 و شماره 5/32، 15 صفر 1327.
93
48. تاریخ مشروطه ایران، کسروى/ 730.
94
49. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ملک زاده/ 109.
95
50. واقعات اتفاقیه در روزگار/ 262-263; روزنامه شمس، اسلامبول، سال اول، شماره27، 18 صفر 1327/ 3; تاریخ بیدارى ایرانیان، ج2/ 292-293.
96
51. حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 9-10/39، پنجم ربیع الثانى 1327.
97
52. آخوند خراسانى به روایت اسناد، ص 101- 104.
98
53. روزنامه مجلس، طباطبایى، سال سوم، شماره 20; برگى از تاریخ معاصر/74.
99
54. اسنادى درباره هجوم روس و انگلیس به ایران، محمد ترکمان/ 228.
100
55. حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 43/ 21، چهارم جمادى الاولى، 1327ق.
101
56. اصول کافى، کلینى، ج1/ 67. ج7/ 412; تهذیب، شیخ طوسىج6/ 218، 301.
102
57. دفتر تاریخ معاصر ایران، کتاب سوم، به کوشش محمد دهنوى/ 174-173، سال 1370.
103
58. همان.
104
59. برگى از تاریخ معاصر ایران، آقا نجفى قوچانى/ 78-75; روزنامه مجلس، 1328ق، سال سوم، شماره 140/ 2.
105
60. مرگى در نور/ 220، به نقل از: فکر دموکراسى اجتماعى در نهضت مشروطیت.
106
61. همان/ 224-223.
107
62. آخوند خراسانى به روایت اسناد، به کوشش على ططرى، فاطمه ترک چى/7- 73.
108
63. همان/ 254.
109
64. حبل المتین، کلکته، سال 17، شماره1/ 13، شانزدهم جمادى الثانى 1327ق.
110
65. آخوند خراسانى، به روایت اسناد/ 198-196.
111
66. تاریخ بیدارى ایرانیان/ 358.
112
67. روزنامه مجلس، سال سوم، شماره 20، شعبان 1327; برگى از تاریخ معاصر ایران/ 74.
113
68. روزنامه مجلس، سال سوم، شماره 6، 16 رجب 1327; حبل المتین، کلکته، سال 17 شماره7/7، شعبان 1327 ق.
114
69. حبل المتین کلکته، سال 17 شماره 13/1، شانزدهم جمادى الثانى 1327.
115
70. ایران نو، سال اول، شماره 9، 17 شعبان 1327 ق.
116
71. حبل المتین، کلکته، سال 19 شماره 27/ 13، بیست و چهارم، محرم 1330; برگى از تاریخ معاصر ایران/ 118.
117
72. واقعات اتفاقیه در روزگار، ص/355.
118
73. حبل المتین، کلکته، سال 19، شماره 27/ 13; بیست و چهارم محرم 1330 ق، برگى از تاریخ معاصر ایران/ 118.
119
74. همان، سال 16، شماره 1/47، دوم جمادى الثانى 1327.
120
75. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 52.
121
76. حبل المتین، کلکته، موید الاسلام، 1326، سال 15، شماره 34، 1326.
122
77. همان، شماره 29; برگى از تاریخ معاصر/ 31-29. آخوند خراسانى با شمارى دیگر از علما درباره مجلس موجود اختلاف داشتند. شیخ فضل الله نورى مجلس موجود را که در بهارستان تشکیل شده بود ناسازگار با اهداف اصلى مشروطه و حتى خود عالمان نجف مىدانست. از این روى، با آن مخالف بود. در یکى از لوایح مشروعه خواهان چنین آمده است: »هذا المجلس یامر بالعدل و الاحسان و کل مجلس یامر بالعدل و الاحسان مفترض الطاعه، فهذا المجلس مفترض الطاعه.» در لایحه یاد شده در نقد آن آوردهاند که: کلیت کبرى مسلم و مورد پذیرش است، ولى صغراى آن »کمثل غیث اعجب الکفار نباته ثم یهیج فتراه مصفرا ثم تکون حطاما... » مجموعهاى از مکتوبات... ج1/ 299 و 210.
123
78. حاشیه کتاب المکاسب، آخوند خراسانى/ 96; حبل المتین، کلکته، موید الاسلام، سال 19، شماره 9/ 11-9، 1329.
124
79. همان.
125
80. این لایحه با نظر آخوند نوشته شده است، لذا پس از نگارش، بلافاصله در تایید آن مىنویسد:
126
»مندرجات این لایحه شریفه هیأت علمیه را لازم است که عموم آقایان عظام علما اعلام بلاد محروسه و قاطبه وعاظ و ناطقین و اهل منبر و غیرهم در مجالس و مجامع عامه و به عموم ملت در تمام بلاد بفهمانند. »
127
81. اسناد روحانیت و مجلس، عبد الحسین حائرى، ج1/ 16-13.
128
82. مبانى فقهى مشروطه خواهى از دیدگاه آخوند خراسانى، فیرحى/ 214-213.
129
83. اسناد روحانیت و مجلس، عبد الحسین حائرى، ج1/ 16-13.
130
84. روس و انگلیس در موقع تبعید شاه متعهد شده بودند که از هر نوع اقدام او بر ضد حکومت مشروطه جلو گیرى کنند. اما وقتى که دولت ایران در چهارم شعبان 1329 ق به آنان اعتراض کرد و خواستار آن شد که به تعهد خود عمل کنند. اعلان کردند که ما در این مسأله بى طرف هستیم و حال آن که عملا او را یارى داده بودند. ر. ک: تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ملکزاده، ج7-6/ 1385 به بعد.
131
85. اسناد روحانیت و مجلس، عبدالحسین حائرى/ 67.
132
86. روزنامه نجف، حاج حسین، سال دوم، شماره 17; روزنامه مجلس، طباطبایى، سال چهارم، شماره 138/ 1.
133
87. برگى از تاریخ معاصر ایران، آقا نجفى قوچانى/ 115-114.
134
88. تاریخ بیدارى ایرانیان جلد2/ 3.
135
89. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران جلد 2/ 404-403.
136
90. حبل المتین، کلکته سال دهم، شماره 36/ 5-4، دوم جمادى الاول 1321.
137
91. کتاب آبى، جلد 2/ 231.
138
92. حبل المتین کلکته سال 16 شماره 25، هیجدهم ذى حجه 1326; برگى از تاریخ معاصر/56-54.
139
93. روزنامه مجلس، طباطبایى، سال دوم، شماره 94.
140
94. روزنامه مساوات، سال اول شماره 9/ 7-6، هفتم ذى حجه 1325.
141
95. رورنامه مجلس، طباطبایى، سال دوم شماره 80 و 93.
142
96. همان، شماره 93.
143
97. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 75 -78; روزنامه مجلس، طباطبایى، سال سوم ش14.
144
98. واقعات اتفاقیه در روزگار، شریف کاشانى/ 600-598.
145
99. همان.
146
100. روزنامه مجلس، طباطبایى، سال سوم شماره 140/ 2، سال 1328ق; برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 78-75.
147
101. روزنامه نجف، حاج حسین، 1328، سال اول ش 6.
148
102. روزنامه مجلس، سال سوم شماره 140/ 2، شانزدهم رجب 1328; برگى از تاریخ معاصر/ 78-75.
149
103. برگى از تاریخ معاصر، ص/78.
150
104. روزنامه مجلس، سال سوم شماره 16، 2/140، رجب 1328; برگى از تاریخ معاصر/ 78-75.
151
105. مذاکرات مجلس، جلسه 41 دوره دوم مجلس شوراى ملى، 3 محرم 1328. روزنامه رسمى/51.
152
106. تشیع و مشروطیت، حائرى، عبدالهادى/ 159.
153
107. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 75 -78.
154
108. روزنامه مجلس، ، طباطبایى، 1328، سال سوم ش 63/ 3; واقعات اتفاقیه در روزگار، شریف کاشانى، ج3/ 600 598.
155
109. همان.
156
110. همان، سال پنجم، شماره 2/37، بیست و هشتم شوال 1329ق.
157
111. روزنامه نجف، سال اول شماره 20، هشتم ذیقعده 1328 ق.
158
112. درّه النجف، جزء چهارم و پنجم، رجب 1328 ق. به نقل از نجف و فلسفه تجدد در ایران/367.
159
113. روزنامه ایران نو، سال دوم شماره 61، اول محرم 1329 ق; روزنامه مجلس، سال 4 شماره 49، محرم 1329; برگى از تاریخ معاصر/ 98-97.
160
114. حبل المتین، کلکته، سال 19، شماره 9 /9، هشتم شعبان 1329.
161
115. برگى از تاریخ معاصر/ 103-102.
162
116. روزنامه مجلس، سال چهارم، ش 1/115، نهم رجب 1329 ق.
163
117. اوراق تازه یاب مشروطیت/ 207; واقعات اتفاقیه، ج2/ 535.
164
118. روزنامه مجلس، سال دوم، ش 94.
165
119. روزنامه نجف سال اول شماره 9 و 8/32، صفر 1329; برگى از تاریخ معاصر/71- 72.
166
120. حبل المتین کلکته سال 18، شماره 15، 38 رمضان 1328، ص/5.
167
121. برگى از تاریخ معاصر/ 110-106.
168
122. اندیشه تحریم در تاریخ سیاسى ایران /67-65; تاریخ هیجده ساله آذربایجان/241.
169
123. تاریخ هیجده ساله آذربایجان/ 242-241.
170
124. اختناق ایران، مورگان شوستر، ترجمه ابوالحسن موسوى شوشترى/230 صفى على شاه، تهران 1351.
171
125. روزنامه مجلس، سال اول، شماره 4/31، 5، ذیحجه 1324; حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 14/ 13-12، بیست و سوم رمضان 1326.
172
126. روزنامه انجمن تبریز، سال اول، شماره 63، بیست و دوم صفر 1325; حبل المتین، کلکته، سال 16، شماره 11/14، بیست و سوم رمضان 1324.
173
127. حبل المتین، کلکته، سال 15 ش 6 رجب 1325 ص 16.
174
128. همان، سال 14 شماره 9/2، بیست و هشتم جمادى الثانى 1327; برگى از تاریخ معاصر/36-34.
175
129. همان، کلکته، سال 17 شماره 13/1، شانزدهم جمادى الثانى 1327.
176
130. ایران نو، سال اول، شماره 3/66، سىام شوال 1327.
177
131. حبل المتین، کلکته، سال 17 شماره 6-5/20، ذیقعده 1327.
178
132. روزنامه نجف، سال اول، شماره 6، شانزدهم جمادى الثانى، 1328 ق.
179
133. روزنامه مجلس، سال چهارم، شماره 2-3/78، یازدهم ربیع الثانى 1329; واقعات اتفاقیه در روزگار، ص645.
180
134. حبل المتین، کلکته، سال 18 شماره 2/27، هفتم محرم 1329; روزنامه مجلس سال چهارم، شماره 49، پانزدهم محرم 1329 ق.
181
135. روزنامه مجلس، سال 4 شماره 1/115، نهم رجب 1329.
182
136. آخوند خراسانى به روایت اسناد/ 259-255.
183
137. در کتابهاى فقهى به صراحت آمده است که قلمرو لزوم اطاعت شرعى از ولى فقیه، همان احکام حکومتى اوست. و این اطاعت بر دیگر فقها نیز لازم است. از باب نمونه در مسأله 57 اجتهاد و تقلید عروةالوثقى، ج59/1. آمده است:
184
»حکم الحاکم الجامع للشرایط لا یجوز نقضه حتى لمجتهد آخر الا اذا تبین خطاه. »
185
ولایة الامر فى عصر الغیبه، آیت الله سید کاظم حسینى حائرى/ 251-275.
186
138. کفایه الاصول، آخوند خراسانى/ 466.
187
139. برگى از تاریخ معاصر، آقا نجفى قوچانى/ 41.
188
140. حبل المتین، کلکته، موید الاسلام، 1327، سال 16 ش 39/ 10-9.
189
141. روزنامه شمس، اسلامبول، سال اول شماره 3-2/6، رمضان 1326.
190
142. حبل المتین، کلکته، موید الاسلام، 1327، سال 17 ش 1/ 13.
191
143. همان، شماره 2/ 20.
192
144. روزنامه مجلس، طباطبایى، سال دوم، شماره 93.
193
145. حبل المتین، کلکته، سال 16 شماره 35، ششم ربیع الاول 1327; برگى از تاریخ معاصر/45-44.
194
146. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ج27/ 137-133.
195
147. تقریرات القضاء، آخوند خراسانى/ 115-114.
196
148. حبل المتین، کلکته، سال 17 شماره 11-10/2، بیست و سوم جمادى الاولى 1327; سال 19 شماره 9/9، هیجدهم شعبان 1329.
197
149. همان.
198
150. همان.
199
151. سوره نساء آیه 59.
200
152. حبل المتین، کلکته، سال 17 شماره 10-9/2، بیست و سوم جمادى الثانى 1327.
201
153. همان.
202
154. همان.
203
155. جواهر الکلام، ج40/ 105.
204
156. در حکم تبعید تقى زاده نوشت: قانونا و شرعا منعزل است. ر. ک: اوراق تازه یاب مشروطیت/207.
205
157. فکر آزادى و مقدمه نهضت مشروطیت/ 145.
206
ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابى رفتار آخوند خراسانى در رویارویى با مخالفان مشروطه
آخوند خراسانى، چنانکه مدافعان و ستایشگران پابرجایى در کنارداشت، مخالفان و نکوهشگران سرسختى با او روبهرو بودند. مخالفانى که در مواردى، وى را به بى بصیرتى، تندروى و شتابزدگى در تصمیمهاى سیاسى متهم ساختهاند. موضوع این نوشتارطبقه بندى فکرى و اجتماعى مخالفان آخوند و شیوه رویارویى وى با آنان است.
https://jh.isca.ac.ir/article_621_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
182
250
سید عباس
صادقی فدکی
1
AUTHOR
منابع
1
1. آثار الحجه، شیخ محمد شریف رازى، دارالعلم. قم
2
2. آخوند خراسانى به روایت اسناد، على ططرى، فاطمه ترک چى، کنگره بزرگداشت آخوند خراسانى شماره 11، 1390. ش.
3
3. آینه داران حقیقت، مجموعه مصاحبههاى مجله حوزه بوستان کتاب،
4
4. استبداد ستیزى، توفیق السیف، ترجمه محمد نورى و دیگران، اصفهان، کانون پژوهش، 1379. ش.
5
5. اسنادى درباره هجوم انگلیس و روس به ایران، محمد ترکمان، تهران دفتر نشر مطالعات سیاسى و بین المللى، 1370ش.
6
6. اسناد سیاسى دوران قاجاریه، ابراهیم صفایى، انتشارات بابک.
7
7. اسناد مشروطیت، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، کوشش ایرج افشار، انتشارات فردوسى 1362. ش.
8
8. اوراق تازه یاب مشروطیت و نقش تقى زاده، به کوشش ایرج افشار، انتشارات جاویدان. تهران 1359. ش.
9
9. برگى ازتاریخ معاصر، (حیاه الاسلام فى احوال الملک العلام) آقا نجفى قوچانى، تصحیح ر. شاکرى، نشر هفت، 1378. ش.
10
10. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، مهدى ملک زاده، انتشارات علمى، 1363. ش.
11
11. تاریخ بیدارى ایرانیان، میرزا محمد ناظم الاسلام کرمانى، به اهتمام على اکبر سعیدى سیرجانى، آگاه تهران،
12
12. تاریخ جرائد و مجلات ایران، صدرهاشمى، کمال، اصفهان، 1363.ش.
13
13. تاریخ روابط ایران و عراق، مرتضى مدرسى، فروغى، تهران 1351.ش.
14
14. تاریخ مشروطه ایران، احمدکسروى، موسسه انتشارات امیرکبیر، 1354. ش.
15
15. تاریخ معاصر ایران، مجموعه مقالات، موسسه پژوهشى و مطالعات فرهنگى، 1374. ش. عبدالهادى حائرى، تهران امیرکبیر، 1381ش.
16
16. تشیع و مشروطیت، عبدالهادى حائرى، تهران، امیرکبیر
17
17. مجله تخصصى تاریخ معاصر ایران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1389.
18
18. جرعهاى از دریا، موسسه کتابشناسى شیعه چاپ اول1389. ش.
19
19. الجمل، شیخ مفید، مجموعه مصنفات شیخ مفید، ج: اول. کنگره هزاره شیخ مفید، 1414. ق.
20
20. حماسه فتوا، روزنامه جمهورى اسلامى، ویژه میرزاى شیرازى، 1370.
21
21. حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران، موسى نجفى، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى 1379ش.
22
22. حیات سیاسى، فرهنگى و اجتماعى آخوند خراسانى، محسن دریابیگى، تهران موسسه علوم انسانى 1386. ش.
23
23. حیات یحیى، یحیى دولت آبادى، انتشارت فردوسى، 1361. ش.
24
24. خاطرات محسن صدرالاشراف، انتشارات وحید تهران.
25
25. خط سوم در انقلاب مشروطیت ایران، ابوالفضل شکورى، اداره کل وزارت فرهنگ و ارشاداسلامى زنجان، 1371. ش.
26
26. در محضر آیت الله بهجت، محمدحسین رخشاد، انتشارات موسسه فرهنگى سماء 1383. ش.
27
27. روزنامه خاطرات عین السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، اساطیر تهران 1374. 28. روزنامه صوراسرافیل، دهخدا، تهران نشرتاریخ، 1361. ش.
28
29. زندگى طوفانى، سید حسن تقى زاده، به کوشش ایرج افشار، انتشارات علمى 1372. ش.
29
30. سیاحت شرق، آقا نجفى قوچانى، امیرکبیر،
30
31. سیاست نامه خراسانى، محسن کدیور، انتشارات کویر1385. ش.
31
32. شرح حال رجال سیاسى و نظامى معاصر ایران، باقرعاقلى، تهران نشر گفتار 1380ش.
32
33. شیخ فضل الله نورى و مشروطیت، مهدى انصارى، چاپ سپهر 1369ش.
33
34. شعراء الغرى، شیخ على خاقانى، چاپ جدید.
34
35. فرهنگ رجال قاجار، جورج پ. چرچیل ترجمه غلام حسین میرزا صالح، انتشارات زرین تهران، 1369. ش.
35
36. قیام آذربایجان و ستارخان، اسماعیل امیر خیزى. انتشارات کتابفروشى تهران 1339ه. ش.
36
37. کتاب شیعه، موسسه... ، سال اول شماره اول، بهار و تابستان1389.
37
38. گنج زرى بود در این خاکدان، شرح احوال و جمع آورى و تصحیح آثار منثور فارسى محمدباقر الفت.
38
39. لارستان و جنبش مشروطیت، محمدباقر وثوقى، قم، موسسه فرهنگى همسایه 1375. ش
39
40. مجله حوزه، دفترتبلیغات حوزه علمیه قم.
40
41. مجمع المسائل، مجموعه فتاوى میرزاى شیرازى، گردآورنده محمد حسن جزى اصفهانى. چاپ سنگى.
41
42. مجموعهاى از رسائل، اعلامیهها مکتوبات، و روزنامه شیخ فضل الله نورى در مشروطیت، محمد ترکمان، موسسه خدمات فرهنگى رسا. 1362. ش.
42
43. مرگى در نور، زندگانى آخوند خراسانى، مجیدکفایى، تهران انتشارات زوار1369.
43
44. معارف الرجال، شیخ محمد حرزالدین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
44
45. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، ترجمه موسوى دامغانى; انتشارات فاطمه الزهراء قم1377.
45
46. نامههاى دکترقاسم غنى، به کوشش سیروس غنى و دکتر سیدحسن امین، انتشارات وحید 1362. ش.
46
47. هجوم روس و اقدامات رؤساى دین براى حفظ ایران، حسن نظام الدین زاده، به کوشش نصرالله صالحى، تهران، شیرازه، 1377ش.
47
48. نبرد جمل، شیخ مفید، ترجمه و تحشیه، دکتر محمود مهدوى دامغانى، نشرنى، 1367. ش.
48
49. واقعات اتفاقیه در روزگار، محمدمهدى شریف کاشانى، تصحیح منصوریه اتحادیه نظام مافى و سیروس سعدونیان، نشرتاریخ ایران، تهران، 1362.ش.
49
50. وحید بهبهانى، على دوانى، انتشارات امیرکبیر، 1362.ش.
50
پىنوشتها:
51
1. استبداد ستیزى /116-115. ثقةالاسلام تبریزى گفته است که بخش بزرگى از مشروطه هراسىها در تبریز و تهدید به قتل و جرح علما کار مستبدین است که در نقاب مشروطه خواهى انجام مىگیرد.
52
2. حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران /91-90.
53
3. در نامهاى که برخى از مخالفان فکرى آخوند از تهران به نجف فرستادند، به وى نسبت دادند که از سر ملاحظه از مجلس حمایت مىکند: الحق ساحت حضرات حجج اسلام اطهر و ارفع از این است که به پارهاى ملاحظات متشابه بفرمایند که باعث شبهه عوام و سلب عقیدت خواص ووهن خودشان باشد. »حسنات الابرارسیئات المقربین» برگى از تاریخ /27-26.
54
4. روزنامه مجلس سال اول شماره 137، 4 جمادى الثانى 1325. ; تاریخ مشروطه ایران /382.
55
5. در محضرآیت الله بهجت 1/ 374-373.
56
6. معارف الرجال ج125/2.
57
7. آثار الحجه ج170/2.
58
8. سیره علمى و عملى آخوند خراسانى /23-22.
59
9. حماسه فتوا /30.
60
10. مرگى در نور /114.
61
11. مجمع الرسائل /412-411.
62
12. برگى از تاریخ معاصر /97.
63
13. سوره نساء، آیه /94.
64
14. کتاب شیعه، سال اول شماره اول /241.
65
15. سوره احزاب، آیه 6.
66
16. کتاب المکاسب /153.
67
17. حاشیه مکاسب /96.
68
18. مجله حوزه شماره 51-50/31.
69
19. ثوره النجف /113.
70
20. مجمع المسائل /397 بخش، مسائل متفرقه.
71
21. معارف الرجال ج227/3;. هدیه الرازى ص169.
72
22. معارف الرجال ج225/3.
73
23. تاریخ روابط ایران و عراق /234.
74
24. حیات سیاسى، فرهنگى و اجتماعى آخوندخراسانى /68.
75
25. معارف الرجال ج226/3.
76
26. شرح حال رجال سیاسى ج84/1.
77
27. شرح حال رجال سیاسى و نظامى معاصرایران ج55/1.
78
28. شرح زندگى من ج487-486/1.
79
29. شرح زندگى من ج303/1.
80
30. تاریخ مشروطه ایران /26.
81
31. فرهنگ رجال قاجار ص16.
82
32. سیاست نامه خراسانى /159-158.
83
33. سوره نساء، آیه 141.
84
34. مفاتیح الجنان /299. دعاى افتتاح. بحارالانوار ج185/53.
85
35. فرهنگ رجال قاجار /218.
86
36. مرگى در نور/130.
87
37. سیاست نامه خراسانى /200.
88
38. قیام آذربایجان و ستارخان /548.
89
39. همان مدرک/186.
90
40. مرگى در نور/236; حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران /101.
91
41. حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران/514. جریده نجف شماره 8 سال اول 29 جمادى الاول 1328.
92
42. سوره بقره، آیه 179.
93
43. اسناد مشروطیت مجموعه دوم /307-306. روزنامه نجف سال اول شماره 6.
94
44. اسناد مشروطیت ج2 /306.
95
45. حوزه نجف و فلسفه تجدد/515-514.
96
46. دره النجف سال اول جزو 4و5 رجب 1328.
97
47. سیاست نامه خراسانى /265.
98
48. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران ج6و1292/7.
99
49. تاریخ جرائد و مجلات ایران ج212-211/2.
100
50. برگى از تاریخ معاصر /103. تاریخ معاصرایران سال 14 شماره 348/54ù53.
101
51. فصلنامه تاریخ معاصر ایران سال سوم شماره 247-245/10.
102
52. استبداد ستیزى /116-115.
103
53. آخوندخراسانى به روایت اسناد /185.
104
54. پایدارى تا پاى دار /48 به نقل ازآزادى حق و عدالت، احسان نراقى.
105
55. مقالات تقى زاده ج1 /237.
106
56. اسناد سیاسى دوره قاجار /379.
107
57. تاریخ مشروطه ایران /293.
108
58. تاریخ مشروطه ایران /296.
109
59. حیات یحیى ج119/3.
110
60. مجموعهاى از مکتوبات. . ج2 /376.
111
61. اسناد سیاسى دوران قاجاریه /383.
112
62. اسناد مشروطیت ج298/2.
113
63. تاریخ معاصر ایران کتاب ششم /263-262.
114
64. درباره کمیته مجازات. ر. ک: تاریخ معاصرایران کتاب دوم/143.
115
65. تاریخ معاصرایران ج1 /148.
116
66. واقعات اتفاقیه در روزگار 535، اوراق تازه یاب مشروطه و نقش تقى زاده /208-207.
117
67. همان/237.
118
68. بحارالانوار ج 21 /108; المغازى ج2 /852.
119
69. الجمل /405-379; نبرد جمل /243.
120
70. برگى از تاریخ معاصر /78-75. سیاست نامه خراسانى /239.
121
71. جرعهاى از دریا ج520/1.
122
72. گنج زر/266.
123
73. فرهنگ رجال قاجار/35.
124
74. آخوند خراسانى به روایت اسناد /190.
125
75. آخوند خراسانى به روایت اسناد /198.
126
76. برگى از تاریخ معاصر /118.
127
77. اعیان الشیعه ج10/43.
128
78. واقعات اتفاقیه در روزگار ج25/1.
129
79. مجموعهاى از رسائل ج256/1.
130
80. مجموعهاى از رسائل ج257.
131
81. مرگى در نور /171-170.
132
82. شعراء الغرى ج87-86/10.
133
83. جرعهاى از دریا ج526/1.
134
84. وحید بهبهانى /124-123. وحید بهبهانى نماز جماعت شیخ یوسف بحرانى را تحریم کرد. و بحرانى بدون ناراحتى به پیروانش گفت: تکلیف شرعى او همان است که مىگوید و تکلیف شرعى من این است هریک از ما به وظیفه خود عمل مىکنیم.
135
85. مرگى در نور /96.
136
86. آیینه داران حقیقت ج529/1.
137
87. مرگى در نور /282-281.
138
88. هجوم روس و اقدامات روساى دین براى حفظ ایران/33.
139
89. اسنادى درباره هجوم انگلیس و روس به ایران/181. متن اطلاعیه به این شرح است: جناب اجل آقاى یمن الملک (سرکنسول ایران در بغداد) دام تاییداته. تلگراف ذیل را فورى معروض دارید: حضور اعلى حضرت همایونى، ادام الله تعالى، استقلال دولته اخبار موحشه مداخله اجانب در بلاد اسلامیه خصوصا به اشتهار معاهده میشومه جدیده با دولتین موجب وحشت عموم علماى اعلام عاکفین این اعتاب مقدسه معلوم است مبادرت به تخلیص اسلام از این ورطه اهم تکالیف دینیه و اندک تسامح به انهدام اساس اسلامیت و مملکت و اضمحلال مذهب جعفرى، على مشیده السلام، العیاذ بالله، مودى خواهدشد. قاطبه این علما این مشاهد مشرفه وظایف مقامیه را تعطیل و در حفظ اسلام به اداى آخرین تکلیف حاضر و از غلظت وهمیت مقام سلطنت رضاى به آن که این عهد همایونى، تاریخ اضمحلال مذهب و زوال استقلال دولت شود، البته غیرمترقب و استدعا داریم که به عون الله، حراست که فریضه ذمه مقام منیع سلطنت، مبادرت فرموده عساکر اجانب را به خاک خود برگردانده، ابواب مداخلاتشان را به کلى مسدود و حفظ نعمت و شرف استقلال کماحقه مراقبت فرموده خاطر این خدام شریعت مطهره، عاجلا به بشارت نتیجه مأموله، آسوده و قرین تشکر و امیدوارى خواهد بود.
140
90. تشیع و مشروطیت/116.
141
91. مکتوبات، اعلامیهها ج355/1 و 245.
142
92. رسائل اعلامیهها مکتوبات ج239/1.
143
93. همان مدرک ج356-355/1.
144
94. شناخت نامه آخوند خراسانى ج267/2.
145
95. ایدئولوژى نهضت مشروطیت ایران/430-429.
146
96. رسائل مشروطیت /176-175.
147
97. مجموعهاى از رسائل ج358/2.
148
98. تاریخ بیدارى ایرانیان ج506/1.
149
99. برگى از تاریخ معاصر /49.
150
100. تاریخ بیدارى ایرانیان ج2 /290.
151
101. برگى از تاریخ معاصر /50.
152
102. تاریخ مشروطه ایران /375.
153
103. مجموعهاى از مکتوبات ج2 /214-209.
154
104. سیاست نامه خراسانى /176.
155
105. تاریخ انقلاب مشروطیت ج6 /1270; روزنامه مجلس سال دوم شماره 12; 25 ذیقعده 1325.
156
106. تاریخ مشروطه ایران /528.
157
107. روزنامه صوراسرافیل شماره 19 /6.
158
108. لارستان و جنبش مشروطیت /115.
159
109. تاریخ بیدارى ایرانیان ج353-352/2.
160
110. مجموعهاى از رسائل ج358/2. اجتماع بزرگ مردم به رهبرى شیخ محمود ورامینى در توپخانه علیه مشروطه، از دستاویزهاى مشروطه طلبان علیه شیخ شهید بود.
161
111. مجله وحید.
162
112. مرگى در نور/236.
163
113. کیهان اندیشه شماره 173/56.
164
114. اوراق تازه یاب مشروطیت ص212-208.
165
115. مرگى در نور/396.
166
116. روزنامه خاطرات عین السلطنه ج28-27/4.
167
117. شناخت نامه آخوند خراسانى ج276/2. به نقل از شهید هرگز نمىمیرد/72.
168
118. تنبیه الامه /17.
169
119. زندگى طوفانى /138.
170
120. انقلاب مشروطیت ایران /199.
171
121. اعیان الشیعه ج9 /63.
172
122. خط سوم در انقلاب مشروطیت /419.
173
123. خط سوم در انقلاب مشروطه /323 خاطرات آقاى محسنى.
174
124. فرهنگنامه زنجان /57.
175
125. روزنامه مجلس سال سوم شماره 4014 ذى قعده 3/1327.
176
126. خط سوم در انقلاب مشروطیت /189.
177
127. الکلام یجرالکلام ج120/1.
178
128. خط سوم در انقلاب مشروطیت /322-321.
179
129. آخوند خراسانى به روایت اسناد/169.
180
130. واقعات اتفاقیه در روزگار/355.
181
131. زندگینامه شهید نیکنام /117-118.
182
132. سیاحت شرق /455; مرگى در نور /173.
183
133. برگى از تاریخ معاصر /112-111.
184
134. سیاحت شرق /471.
185
135. در محضر آیت الله بهجت ج3 /125.
186
136. حیات سیاسى، فرهنگى و اجتماعى آخوندخراسانى /317.
187
137. بهبهانى و صدرالعلما پس از مشروطه به دست گروه تندرو کمیته مجازات ترور شدند.
188
138. مجله حوزه شماره 28-27/41.
189
139. اللئالى المربوطه /3.
190
140. اندیشه شهاب /72.
191
141. خاطرات صدرالاشراف /212.
192
ORIGINAL_ARTICLE
فهرست مقالههاى سال بیستوهشتم
https://jh.isca.ac.ir/article_622_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
251
268
ORIGINAL_ARTICLE
خلاصة المقالات
https://jh.isca.ac.ir/article_623_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-12-22
269
270