نوع مقاله : مقاله پژوهشی
استعانت از کفار
مصطفى بن محمد الواردانى ترجمه محمد رضا قاسمى مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى بهار 1371 بها 500 ریال.
موضوع بحث رساله حاضر از اهمیّت ویژه اى در میان مسلمانان برخوردار است. ریشه در قرآن و وحى الهى دارد. بى توجهى نسبت به آن براى مسلمانان عواقب خطیرى در پى دارد. از این روى بر مسلمانان و بویژه سردمداران جوامع اسلامى است که از این موضوع غفلت نکرده و در روابط خود با سایر فرق اصول برگرفته از متن قرآن و مبانى اسلام را مدّ نظر قرار دهند.
رساله حاضر مجموعه اقوال مفسرین و فقهاء و سایر دانشمندان اسلام است درباره: (یارى خواستن از کفّار در امور مسلمانان). مصطفى بن محمد الواردانى شاید از
علماى دولت عثمانى باشد که در قرن دوازدهم هجرى مى زیسته و شاید شیخ مصطفى بن محمد بن احمد باشد که در قرن حاضر مى زیسته و دست خطى از او به نسخه اى از کتاب (التأویلات) ابومنصور ماتریدى که در سال 1165 نگاشته موجود است.
افزون بر ترجمه متن عربى رساله در آغاز مقدمه مبسوطى از دکتر طه جابر فیاض العلوانى آمده که براى اهل تحقیق بسیار سودمند خواهد بود.
تحقیقاتى که در رساله صورت پذیرفته به شرح زیر است:
1 . ذکر سوره و شماره آیات قرآن.
2 . استخراج روایات و آثار علما و ذکر آدرس و مأخذ آنها.
3 . شرح حال مختصرى از کسانى که نام آنان در کتاب آمده است.
4 . آدرس اقوال مفسرین و فقهاء.
5 . شرح کلماتى که نیاز به شرح داشته اند.
6 . تصحیح اشتباهات کتاب با تطبیق آن بامنابع اصلى.
مطالب جزوه بدین شرح است:
1 . نهى از دوستى با کافران.
2 . نهى از اعتماد و اطمینان بر اهل کتاب.
3 . کمک نگرفتن از غیر مسلمین.
4 . کمک نخواستن از کافر.
تفسیر قرآن: (سوره حمد و بقره)
حسینعلى راشد موسسه اطلاعات چاپ اول 1371 در 167 صفحه بها 900 ریال.
تفاسیرى که تاکنون نوشته شده هر کدام از دیدگاه خاصى به کلام وحى نگریسته اند: برخى از دیدگاه کلامى و برخى از بُعد فلسفى عرفانى برخى از بُعد علمى و ادبى و ... غالب تفاسیر براى استفاده قشر خاصى مثل اهل دانش و... نگاشته شده و براى فهم و بهره مندى توده و عموم مردم سهمى در نظر گرفته نشده است در حالى که قرآن دعوت عام و رسالت جهانى و عمومى دارد و مى خواهد که همه جهانیان از معارف آن بهره مند شوند. بنابراین مى بایست به گونه اى قرآن راتفسیر کرد که همه سطوح و اقشار جامعه از فهم قرآن (به اندازه ظرفیت خود) استفاده ببرند. این منظور به انجام نمى رسد مگر این که تفاسیرى با زبان فارسى ساده و خالى از تکلف و اصطلاحات و
مشکل نویسى فراهم آید. از جمله کسانى که در این جهت گام برداشته مرحوم حسینعلى راشد است. او از همان آغاز کار بر آن بوده تا کلام و قلم خویش را در سطح عامه مردم پائین بیاورد تا رسالت جهانى و پیام جاوید قرآن براى عموم واضح و روشن نماید. او از سالها پیش ضرورت نگارش تفسیرى را که براى عموم مفید باشد در یافته بود و بر آن شد تا سنگ بناى آن را در چندین دهه پیش بگذارد که گامهاى اولیه را شخصا برداشته است. شیوه تفسیر وى به این طریق است که ابتدا ترسیمى کلى از سوره ارائه مى دهد و سپس به ترجمه روان هر آیه مى پردازد و آن گاه چکیده مطالب مهم سایر تفاسیر را با بیانى شیوا و دلنشین و ساده بیان مى دارد به گونه اى که خواننده در میان نقل اقوال گوناگون و بعضا متعارض نه تنها سرگشته و حیران نمى شود بلکه مى تواند به قدر تشنگى از دریاى ژرف معانى قرآن عطش خود را فرو نشاند.
ولى افسوس که این کار سودمند در همان گامهاى نخست متوقف ماند و تنها تفسیر سوره حمد و بقره از ایشان باقى مانده که براى نخستین مرتبه ازسوى انتشارات اطلاعات به چاپ آن اقدام گردیده است.
منزلت زن
گردآورى واحد خواهران دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم تابستان 1371 286 صفحه بها 1700 ریال.
از سال 1367 سمینارهایى به طور متوالى به مناسبت سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(ع) و بنیانگزار جمهورى اسلامى ایران امام خمینى(ره) و روز زن از سوى واحد خواهران دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم برگزار گردید. مجموعه حاضر در بردارنده بخشى از مقالات و سخنرانیهاى آن سمینارهاست.این مجموعه تا حدودى ما را به دیدگاههاى قرآن و دین نسبت به جایگاه زن و شخصیّت حضرت فاطمه زهرا(ع) آشنا مى سازد.
کتاب در یک مقدمه و سه بخش تحت عناوین: دیدگاهها سخنرانیها و مقالات تنظیم شده است.
مدخل التفسیر
نوشته آیه اللّه محمد فاضل لنکرانى انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم چاپ دوم 1371 در 299 صفحه بها 1500 ریال.
بحث از کتاب وحى الهى که بى شائبه ترین قانون و دستورالعمل هدایت بشر به سوى خیر و سعادت مادى و معنوى است از ارزش ویژه اى برخوردار مى باشد. سزاوار است به عنوان نخستین متن محورى در همه ابعاد مورد توجه حوزویان قرار گیرد. همان چیزى که به شدّت جاى آن خالى است سخن از شبهات و بیان اصول و قواعد تفسیر قرآن که این کتاب در صدد بیان آن برآمده از مباحث مورد نیاز حوزه هاى علمیه است و سزاوار نیست که حاملان رسالت وحى الهى از آن بى اطلاع باشند.
از این روى استاد محترم مطالبى را که جنبه مقدمى براى تفسیر قرآن دارد در کلاس درس خود براى فضلا و طلاب بیان فرموده اند که عصاره آن به نام: مدخل التفسیر ارائه گردیده است. این اثر علمى تحقیقى در گذشته نه چندان دور براى نخستین بار به چاپ رسیده و هم اکنون چاپ دوّم آن در دسترس علاقمندان قرار مى گیرد.
کتاب شامل مطالب زیر است:
1 . حقیقة المعجزه. 2 . اعجاز القرآن. 3 . وجوه القرآن. 4 . شبهات حول اعجاز القرآن. 5 . حول القراءات و القراء. 6 . اصول التفسیر. 7 . عدم تحریف الکتاب. 8 . شبهات القائلین بالتحریف.
سیاست خارجى جمهورى اسلامى
دکتر بیژن ایزدى با همکارى حسین صالحه انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم تابستان 1371 191صفحه بها 1000 ریال.
سیاست جمهورى اسلامى ایران نهال نوپایى است که تازه جوانه زده و ریشه در وحى الهى و سیره معصومان و روح اسلام که در دیدگاه هاى حضرت امام(ره) و خلف صالح او تبلور یافته دارد. این مهمترین ویژگى سیاست خارجى این نظام است که در هیچ یک از نظامها و کشورهاى دنیا نمونه ندارد. اصول و ضوابطى که این نظام بر آن استوار است علاوه بر جنبه کلاسیک و مسائل دیپلماسى معمول جهان از پشتوانه معنوى و انسانى برخوردار است و اصول ویژه اى مانند: اصل نه غربى و نه شرقى زیربناى سیاست خارجى این نظام است که در جهان مقوله جدید و طرح نوى است که فقط از سوى نظام اسلامى ارائه شده است.
تبیین و تنظیم سیاست چنین نظام سیاسى کار بسیار سهل و ممتنع مى نماید. ولى مؤلف محترم خطر کرده و با استفاده از اصول و روشهاى معمول دیپلماتیک سیاستهاى جهانى و باورهاى اسلامى به تجزیه و تحلیل سیاست خارجى نظام جمهورى اسلامى پرداخته و در مجموع اطلاعات بسیار مفیدى در اختیار پژوهشگران این رشته گذاشته است.
نویسنده در مقدمه نسبتاً طولانى به نکات ارزنده اى اشاره کرده و سپس مطالب کتاب را تحت عناوین زیر آورده است:
1 . تعریف دیپلماسى و تشریح ارکان آن از دید سیاست جمهورى اسلامى ایران.
2 . مرز مسؤولیت در سیاست خارجى.
3 . نه شرقى نه غربى.
4 . منابع رسمى تصمیم گیرى در سیاست.
5 . اصول سیاست خارجى.
6 . اهداف سیاست خارجى.
7 . اهرمهاى فشار و عوامل تاثیر گذار بر سیاست جمهورى اسلامى ایران.
8 . تبلیغات در سیاست خارجى.
فضل الله نورى و مشروطیت (رویاروئى دو اندیشه)
مهدى انصارى مؤسسه انتشارات امیر کبیر سال 1369 291 صفحه بها 1600 ریال.
تاریخ معاصر ایران وقایع و حوادث گوناگونى به خود دیده که از میان آنها نهضت مشروطیت به خاطر نقش تعیین کننده و سرنوشت ساز آن از جایگاه ویژه اى برخوردار است.
از این روى درباره آن کتابها نوشته اند و تجزیه تحلیلهاى گوناگون و حتى متناقض ارائه داده اند که نیازى به شرح و توصیف نیست.
کتاب حاضر بر آن است که دیدگاههاى علما و بزرگان دین را در آغاز نهضت مشروطیت و تفاوت آن با برداشتهاى آنان در طول نهضت بررسى کند و به انگیزه و علت اساسى طرفداران مشروطه دست یابد و پرده از بسیارى تندرویها و اتهامات نابجا و بى اساس تاریخ نگاران مشروطه که چهره شیخ فضل اللّه نورى(ره) را وارونه جلوه داده اند بردارد. با نگرشى مجدد به تاریخ پرفراز و فرود مشروطیت نقش فعال شهید
راه شریعت را در جنبش و حوادث انقلاب ایران و علل کنارگیرى وى در میان راه از آزادیخواهان از لابه لاى متون و اسناد به جا مانده براى حق جویان روشن سازد و دست نامرئى اجانب و عوامل داخلى آنان را در استقرار اندیشه وارداتى مشروطیّت با استمداد از گزارشات سرّى و محرمانه برخى سفارتخانه ها رو نماید. بالآخره نویسنده به این نتیجه مى رسد که ریشه و اساس حرکت مشروعه خواهى شیخ فضل اللّه و مخالفت دیگر علما باوى بر پایه باورهاى فقهى و استنباط اجتهادى است و هر کدام از آن بزرگواران برداشت خاصى از شریعت در برخورد با مشروطیت داشته و بر آن پاى فشرده اند! البته در کنار این مباحث به اندیشه و آراى روشنفکران و مشروطه خواهان و خواسته هاى آنان در تجدید نظام سیاسى کشور و تعارضى که بین این دو جناح پدید آمد اشاره دارد:
نویسنده محترم در این نوشتار به منابع تاریخى نهضت مشروطه به دیده انتقاد نگریسته و با این حال از مطالب صحیح آنان سود جسته است.
کتاب با یک سر آغاز و نُه بخش اساسى به شرح زیر تنظیم شده است.
1 . آشنائى با شیخ فضل الله نورى(ره).
2 . بازشناسى مقدمات و زمینه هاى فکرى مشروطیت.
3 . انقلاب عدالتخواهى.
4 . روشنفکران و جنبش مشروطیت.
5 . تدوین قانون از نظر شیخ فضل اللّه نورى.
6 . حکمران قانونى و اندیشه فضل اللّه نورى.
7 . اصل نظارت شوراى مجتهدین.
8 . سقوط مشروطیت.
9 . مرگ و پایدارى.
دانشنامه جهان اسلام. حرف ب جزوه اول
زیر نظر آقایان: احمد طاهرى عراقى سید مصطفى میرسلیم و نصر اللّه پورجوادى. بنیاد دایرة المعارف اسلامى تهران 1369 160 صفحه.
دایرة المعارف نویسى در تمدن اسلام سابقه دیرینه دارد و بیش از هزار سال است که مسلمانان آثار بسیارى در این باب نگاشته اند. به همه آن آثارى که در قدیم از آنها به (جامع العلوم) یا (مصطلحات العلوم)
تعبیر مى شده امروز گاه توسّعا دایرة المعارف گفته مى شود.
در یک قرن اخیر در کشورهاى اسلامى چندین دایرة المعارف منتشر شده است که در بسیارى از این آثار از شیوه دایرة المعارفهاى فرنگى تقلید و از آنها ترجمه و اقتباس شده است و الهام بخش آنان همان دایرة المعارف اسلام است که در اوایل قرن بیستم در سالهاى 1913 تا 1938 میلادى در پنج جلد به سه زبان فرانسوى انگلیسى و آلمان در شهر لیدن در هلند به چاپ رسید که اولین تحریر دایرة المعارف اسلام بوده است و تحریر دوّمى نیز دارد که از جهاتى بهتر از تحریر اوّل است. این دایرة المعارف پس از انتشار در کشورهاى مصر ترکیه و پاکستان با اضافاتى از سوى دانشمندان این کشورها ترجمه و به چاپ رسیده است. در ایران نیز کوششهایى براى ترجمه دایرة المعارف اسلام به زبان فارسى انجام شد که به نتیجه نرسید تا آن که در سال 1348 شمسى در بنگاه ترجمه و نشر کتاب بخشى تأسیس شد و به ترجمه دایرة المعارف اسلام پرداخت که نخستین جزوه آن با نام: دانشنامه ایران و اسلام در سال 1354 شمسى منتشر شد و سپس به تدریج تا سال 1357 هشت جزوه دیگر انتشار یافت. پس از تعطیل بخش دانشنامه ایران و اسلام یک جزوه دیگر تا مقاله اخوان المسلمون در سال 1360 منتشر شد و از آن پس انتشارش متوقف گردید.
نخستین جزوه دانشنامه ایران و اسلام علاوه بر ترجمه دایرة المعارف اسلام مقالاتى نیز درباره ایران دارد که اختصاصاً براى دانشنامه ایران و اسلام نوشته شده است ولى جزوه هاى دیگر فاقد این گونه مقالات است.
پس از توقف در پاسخ به نیاز مبرم جامعه فرهنگى ایران به دایرة المعارف اسلامى در اواخر سال 1362 شمسى به دعوت حضرت آیة اللّه خامنه اى دام ظله گروهى از علماء و دانشمندان گرد آمدند تا به تدوین و انتشار دایرة المعارفى بپردازند که با نگرشى اسلامى و روشى علمى مباحث مختلف دین اسلام و تاریخ تمدن و فرهنگ ملل مسلمان به فارسى زبانان عرضه کند. بدین منظور بنیادى تأسیس شد که ریاست عالیه آن را رهبر معظم انقلاب پذیرفتند. پس از تشکیل هیأت امنا و انتخاب مدیر عامل بنیاد دایرة المعارف اسلامى عملاً کار خود را از سال 1363 آغاز کرد.
چنانکه اشاره رفت پیش از تأسیس بنیاد دایرة المعارف در سازمان دانشنامه ایران و اسلام مقالات حروف (آ) و (ا) تماماً ترجمه و تألیف شده و از آن ده جزوه (تا مقاله اخوان المسلمون) منتشر شده بود. بنیاد براى اجتناب از دوباره کارى بر آن شد که کار دانشنامه جهان اسلام را از حرف (ب) آغاز کند. چون مقالات حروف (آ) و (ا) را نیازمند به تصحیحات اساسى و تعدیل و تکمیل و افزودن مدخلهاى بسیار دیگرى مى دانست براى اجتناب از فوت وقت و تأخیرى که ممکن بود در انجام آن کار پیش آید تصمیم گرفته شد که بازبینى آنها به بعد موکول گردد. در این مدت علاوه بر مقالات حرف (ب) در حروف دیگر نیز مقالات بسیارى تألیف و ترجمه شده است که از این پس هر چند ماه یک جزوه از دانشنامه جهان اسلام منتشر خواهد شد.
مقالات این دانشنامه حوزه وسیعى از علوم و معارف را در بر مى گیرد:
اصطلاحات علوم قرآنى حدیث فقه کلام عرفان فلسفه ادبیات هنر سیره انبیاء و اولیاء و ائمه(ع) شرح حال و آراء مفسران محدثان فقیهان متکلمان فلاسفه حکما علما عرفا مورخان شاعران هنرمندان عالم اسلام تاریخ سیاسى اسلام سرگذشت خلفا سلاطین وزراء خاندانهاى حاکم جغرافیاى کشورها و بلاد اسلامى وصف ابنیه و آثار تاریخى و مذهبى شرح اعیاد و ایّام دینى ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهاى خاص جهان اسلام.
شیوه گردآورى و نگارش:
بخشى از مقالات دانشنامه بویژه آنهایى که درباره اسلام و ایران و ادب فارسى است مخصوص دانشنامه از سوى دانشمندان ایرانى ومحققان مسلمان غیر ایرانى تألیف شده است که نام برخى از مؤلفان آن به این شرح است: عباس زریاب على محمد ساکى کاوه بیات عبدالحسین شهیدى صالحى احمد طاهرى عراقى مهدى محقق هوشنگ اعلم پرویز اذکایى و... و مقالاتى نیز از هیأت تحریریه.
بخش دیگر مقالات دانشنامه خاصه حوزه هایى است که در ایران متخصصى براى تألیف نداشته و ترجمه از منابع گوناگون شده است که نام برخى از مترجمان جزوه اول به این شرح است: عبدالحسین آذرنگ (8 مقاله) احمد آرام (2 مقاله) مرتضى اسعدى (1 مقاله) على اصغر حکمت
(1 مقاله) احمد طاهرى عراقى (9 مقاله) اسماعیل دولتشاهى (1 مقاله) و...
دانشنامه جهان اسلام بدون التزام به ترجمه از یک منبع خاص با کندوکاو و جستجو در دایرة المعارفهاى مختلف هر مقاله اى که محققانه تر یافته ترجمه کرده و آورده است و گاه از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر مقاله اى جامع ترتیب داده است. منابع عمده ترجمه دانشنامه عبارتند از:
1 . دایرة المعارف اسلام. 2 . دایرة المعارف ایرانیکا. 3 . اسلام آنسیکلوپدیسى. 4 . تروک آنسیکلوپدیسى. 5 . اردو دایرة المعارف اسلامیه. 6 . تورکیه دیانت وقفى اسلام آنسیکلوپدیسى.
در پایان هر مقاله نام نویسنده یا نویسندگان با ذکر مأخذ یا مآخذ آمده است. و آن جا که هیأت علمى بنیاد مقاله اى را نوشته یا پرداخته به عنوان (هیئت تحریریه) بسنده شده و در مواردى که تکلمه یا تعلیقه هایى بر مقاله هاى ترجمه شده افزوده اند به عنوان (تکلمه) یا در داخل قلاب []در مواضع مناسب مقاله گنجانده شده است.
حجم هر مقاله با توجه به اهمیّت موضوع و اطلاعاتى که لازم تشخیص داده شده تعیین گردیده است. اخیراً حرف ب جزوه دوّم (بادوسپانیان ـ باریجه) دانشنامه جهان اسلام نیز منتشر شده است.
الغارات
ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال معروف به ابن هلال ثقفى ترجمه عبدالمحمّد آیتى سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى پائیز 1371 264 صفحه.
تاریخ حیات و سیره امامان معصوم بویژه على(ع) در تمامى ایام و بالاخص براى عصر حاضر به عنوان حجت قاطع قابل پیروى است. زیرا پس از حکومت علوى اوّلین نظام اسلامى که بر سیره حکومت على(ع) بنیان نهاده شده نظام جمهورى اسلامى ایران است. از این روى تحقیق و بررسى در شیوه حکومت على(ع) مى تواند درس آموز همه کارگزاران و دست اندرکاران نظام اسلامى ما باشد. از جمله متون تاریخى که ما را به زوایا و جریانات ناگفته و ناشنوده حکومت علوى آگاه مى سازد کتاب ارزشمند (الغارات) است.
این کتاب سیره عملى على(ع) را در تصمیم گیریهاى حکومتى در سه سال آخر حیات حضرت به طور مشروح همراه با جریانهاى کوچک و بزرگى که اتفاق افتاده از قبیل: کشتن یاران نامه ها پیامها به کارگزاران برخوردهاى حضرت با آنان توطئه هاى دشمنان و... را به خوبى بیان مى کند. کتاب الغارات به خامه کسى تألیف شده که پنجاه اثر ارزشمند برایش برشمرده اند و در توصیف این اثرش گفته اند: (یکى از نمونه هاى درخشان نثر استادانه زبان تازى قرن سوم است که با شیوه بسیار ساده و کوتاه و با محتوایى اطمینان بخش و مستحکم نگارش یافته است.) از این روى از همان ابتدا مورد توجه محدثان و مورخان و ادبا و نویسندگان قرار گرفت. ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه بخش اعظم مطالب تاریخى آن را آورده است و محدثان شیعه مانند: مجلسى در بحارالانوار شیخ حر عاملى در وسائل الشیعه شیخ کلینى در کافى و... از کتابهاى او روایت نقل کرده و بر او اعتماد نموده اند.
ترجمه حاضر به خامه مترجم و محقق سختکوش از روى نسخه اى که اخیراً خطیب عبد الزهراء با حواشى مختصرى آن را به چاپ رسانده صورت گرفته است.
اغلب حواشى که در آخر ترجمه آمده ترجمه حواشى وى مى باشد. مترجم محترم از تحقیقات و تعلیقات محدث ارموى که بر نسخه اى از الغارات نوشته و در دو جلد چاپ شده سود جسته است. کتاب در یک مقدمه و مدخل از مترجم و دو بخش اساسى تنظیم شده است.
این اثر در سال 1355 ش . هـ توسط محمد باقر کمره اى نیز به پارسى برگردانیده شده و در موارد لزوم مترجم تعلیقات و پاورقیهایى بر آن افزوده است.
تحقیق در دو نظام جهانى حقوق بشر (از دیدگاه اسلام و غرب و تطبیق آن دو با یکدیگر)
استاد محمد تقى جعفرى تبریزى دفتر خدمات حقوقى بین المللى جمهورى اسلامى ایران پائیز 1370 516 صفحه بها 500 تومان.
استاد جعفرى عالمى جامع و متفکرى آگاه به زمان است. جامعیت و گستردگى دانش و وسعت اطلاع را باید نخستین ویژگى این مجتهد پژوهشگر برشمرد.
او در ابعاد گونه گون فرهنگ اسلامى قلم زده و آثار گرانبها و جاویدى عرضه بازار
دانش کرده است.
ذوق سلیم و ابتکار و خلاقیّت و هدف گیرى معقول از خصیصه تحقیقات اوست.
کتاب فوق که اکنون زینت قفسه هاى کتابفروشیهاست در بردارنده بحثى است ارزنده و بر اساس اقتضاى روز و در حقیقت دفاعى عالمانه از حقوق بشر اسلام.و مقایسه آگاهانه است ولى چه کسى است که نداند وقتى عالمى متبحر و آگاه به روح اسلام و آشناى با منابع پربار اسلام دست به کار تحقیق شود و منابع را بکاود از آئینى که اساسش بر نجات انسان و آزادى عزت و حرمت او شکل گرفته کدام کفّه خواهد چربید و به کجا منتهى خواهد شد.
البته بدون این که در طرح دیدگاههاى حقوقى جهانى بشر غرب از نکات مثبت آن چشم بپوشد.
زمینه ساز اثر تحقیقى حاضر که کار تحقیقاتى آن را محقق محترم سالها پیش به انجام رسانده کنفرانس اسلامى تهران بوده است. این کنفرانس پس از سالها تحقیق در تدوین یک سند به عنوان اعلامیه جهانى حقوق بشر در اسلام متنى را در سال 1407 هـ . ق. مطابق با 1986 میلادى آماده و در کنفرانس تهران در سال 1410 هـ . ق. مطابق 1989 میلادى ارائه نمود.
محقق محترم متن اعلامیه را مطالعه و بررسى کرده و حدود بیست و پنج مورد تذکراتى داده که اکثر آنها در متن اعلامیه مطرح گشته است. این کنفرانس و تحقیقات موجب شد که استاد مباحثى را که در پانزده سال پیش درباره اعلامیه حقوق بشر از دو دیدگاه اسلام و غرب طرح کرده بود مجدداً مورد بررسى و تحقیق قرار دهد و سپس نتیجه آنها همراه با مباحث این کتاب که تدوین و تحقیق آن حدود چهار سال به طول انجامیده است به صورت مجموعه اى ارزشمند در فرهنگ اسلام درآید و فرهنگ غنى اسلام را گامى در تطبیق با جهان معاصر به پیش برد.
برخى از موضوعاتى که پس از چهار مقدمه در این اثر عمیق مطرح شده به شرح زیر است:
ریشه هاى اصلى حقوق جهانى بشر اعلامیه حقوق و تکالیف بشر ارزش انسانى اعلامیه حقوق بشر و کاربرد آن انگیزه اصلى تدوین و تصویب این اعلامیه انگیزه وضع حقوق جهانى بشر از دیدگاه اسلام
عوامل و انگیزه هاى اعلامیه جهانى حقوق بشر از دیدگاه اسلام اصول مشترک عوامل و انگیزه هاى وضع و تدوین حقوق بشر از دیدگاه غرب و اسلام تفاوت و امتیازات اساسى در انگیزها امتیازات دینى بودن حقوق بشر در اسلام بر حقوق بشر از دیدگاه غرب تطبیق مواد حقوق بشر از دیدگاه غرب بر مواد حقوق بشر از دیدگاه اسلام و مقایسه آن دو با یکدیگر تناقض غیرقابل حل و فصل ما بین آزادى قلم و بیان به طور مطلق از یکسو و لزوم مراعات جدى کرامت و حیثیّت انسانى به عنوان یک تکلیف قطعى در زندگى اجتماعى از سوى دیگر آزادى از ابعاد گوناگون و...
در پایان فهرستهاى متنوع کتاب آمده است. به امید توفیق براى حضرت مؤلف در خدمت به فرهنگ اسلام.
نهضت شعوبیه. جنبش ملى ایرانیان در برابر خلافت اموى و عباسى
دکتر حسینعلى ممتحن شرکت سهامى کتابهاى جیبى تهران 1370 390 صفحه بها 2800 ریال.
پس از انقراض سلسله ساسانیان ایرانیان به کیش اسلام در آمدند و از این دین مبین استقبالى بسزا کردند. آنان دلخوش بودند که با قبول دین اسلام مساوات و برابرى در زندگى آنان سایه خواهد گسترانید و بنابر موازین اسلامى کسى بر دیگرى فضیلت و برترى ندارد مگر از نظر پروا پیشگى و پارسایى:
(ان اکرمکم عند اللّه اتقیکم)
در عصر پیامر(ص) و حضرت امیر(ع) و تا حدودى ابوبکر و عمر چرخ جامعه بر این محور مى گشت و میان ثروتمند و درویش و شاه و گدا تفاوتى وجود نداشت و مسلمانان از هر طایفه و قومى با یکدیگر مساوى و برابر بودند.
ابن ابى الحدید از قول مدائنى مى نویسد:
(جمعى از یاران على(ع) نزد او رفته تقاضا داشتند که در تقسیم بیت المال مانند معاویه جانب اشراف قریش را بگیرد و آنان را بر عجم ترجیح دهد.آن حضرت از قبول این کار خوددارى کرد و فرمود:
أتأمروننى ان اطلب النَّصر بالجَور.)
آیا مرا وادار مى کنید تا با ارتکاب جور و تبعیض تقسیم بیت المال کمک مردم را به سوى خود جلب کنم؟).
با خلافت معاویة بن ابى سفیان دستگاه ساده و بدون پیرایه خلافت اسلامى رنگى دیگر گرفت. خلفاى بنى امیّه به تقلید از شاهنشاهان ساسانى و امپراطوران روم شرقى و از سر بى اعتنایى به کتاب آسمانى و تعلیمات اسلام در خوراک و پوشاک و آداب و رسوم اجتماعى به تجمل و خوشگذرانى و عیش و نوش پرداختند. نتیجه آن شد که براى تأمین خوشگذرانیهاى خلفاء عمال و حکام بنى امیه در اخذ مالیات اجحاف و تعدّى بسیار روا داشتند و اهل ذمه و مسلمانان غیر عرب (موالى) را در شکنجه و فشار قرار دادند جرجى زیدان در این باره مى نویسد:
(عاملان بنى امیه غالباً به دستور و با رضایت خلفا براى تحصیل پول به مردم ستم مى کردند. معاویه نامه اى به وَردان گماشته عمروعاص نوشت که بر مالیات قبطیان بیفزاید. و چون معاویه براى مبارزه با مخالفان خود مال را بهترین وسیله مى دانست براى جمع آورى آن به هر کارى دست مى زد...).
به هر حال عده اى از ایرانیان که سیادت خود را از دست رفته دیدند و مشاهده کردند که اساس دین مبین اسلام با روى کار آمدن امویان و مروانیان به هم ریخته و موازین شارع مقدس اسلام به هیچ وجه مورد نظر و توجه اینان نیست علیه دستگاه اُموى قیام کردند. شعارشان برابرى عرب و عجم بود و تکیه شان بر این آیه شریفه:
(یا ایها النّاس انّا خلقناکم من ذکر وانثى وجعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا انّ اکرمکم عند اللّه اتقیکم.)
اى مردم! ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را ملتها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. گرامى ترین شما نزد خدا خویشتن بان ترین شماست.
از این رو نخست آنان را (اهل تسویه) یعنى طرفداران مساوات خواندند. اصطلاح شعوبیه و اطلاق این لفظ در عصر اموى بر اهل تسویه معمول نبود. فعالیتهاى پنهانى اهل تسویه از اواخر عهد بنى امیّه آغاز شد و با جنبش و نهضت سیاسى ایرانیان و قیام ابومسلم خراسانى و کشته شدن مروان بن محمد آخرین خلیفه اموى به صورت آشکار درآمد. سقوط بنى امیه و روى کار آمدن دولت بنى عباس و این که ایرانیان اساس این دولت را پى ریزى کرده بودند اهل تسویه را وادار به مفاخرت به اصل و نژاد و نسب خود کرد و لفظ شعوبیّه
رسماً در اوایل همین عهد (عصر عباسیان) معمول و رایج شد. عده بسیارى از موالى از هر قوم و ملتى بدین فرقه پیوستند و اکثریت را ایرانیان تشکیل دادند و زعامت و رهبرى آن را بر عهده گرفتند.
کم کم (اهل تفضیل) شدند یعنى برترى عجم بر عرب و احیاى مفاخر تاریخى و ارزشهاى قومى و یادآورى آنچه اسلام از یادها برده بود.
مسلک شعوبیه تأثیر بزرگى در اوضاع سیاسى و اجتماعى عصر عباسیان گذاشت و به تأسیس حکومتهاى مستقل ایرانى چون صفاریان و سامانیان و دیلمیان و زیاریان و... منجر شد. و تحول عظیمى در قلمرو متصرفات عبّاسیان پدید آورد. دنباله نهضت شعوبیّه تا قرن ششم هجرى کشیده شد و از آن به بعد در سایر احزاب مذهبى و سیاسى مستهلک شد.
نویسنده محترم با استفاده از منابع ومآخذ معتبر و موثق از متقدمان متأخران ضمن بحث مختصرى از موقعیّت طبیعى شبه جزیره عربستان و مذهب و رسوم و معتقدات اعراب دوره جاهلى به پیدایش دین مبین اسلام مبادى و تعلیمات و تأثیر آن در اجتماعات و مناطق اسلامى اشاره کرده و مخصوصاً حکومتهاى قرون اولیّه اسلام چون امویان و عباسیان و رفتار آنان را نسبت به موالى که از مهمترین علل جنبش شعوبیان است بررسى کرده و سپس به مظاهر این نهضت در شؤون مختلف سیاسى و اجتماعى پرداخته است.
کتاب داراى نثرى روان و ترتیبى منطقى است. نویسنده محترم براى پدید آوردن این اثر مهم بسیار زحمت کشیده و مى توان گفت: ظلم بنى امیه و بنى عباس را بر موالى از جمله: ایرانیان که ازعلل مهم جنبش شعوبیه است و تأثیر شعوبیه را بر ساختار اجتماعى سیاسى قلمرو عباسیان به خوبى ترسیم کرده است.
خواندن این کتاب را به اهل تحقیق طلاب و فضلا و دانشجویان علاقه مند به تاریخ ایران بعد از اسلام توصیه مى کنیم.
)