نوع مقاله : مقاله پژوهشی
حوزه : با تشکراز حضرت عالى که مصاحبه با مجله ما را پذیرفتید لطفا در زمینه ورود حضرت آیه الله العظمى بروجردى قدس سره به قم اگر خاطره اى دارید بیان کنید.
استاد: آیه الله العظمى بروجردى قبلا به قم آمده بودند ولى مسائلى پیش آمده که به بروجرد برگشتند. مرتبه دوم براى معالجعه به قصد تهران از بروجرد حرکت کردند.
مى فرمود: وقتى به قم رسیدم هنگامى که چشمم به گنبدافتاد حالم خوب شد و یک راحتى در وجودم احساس کردم .
وقتى که ایشان در تهران بسترى شدند حوزه ازایشان دعوت به عمل آوردند.از جمله دعوت کنندگان سیداسماعیل صدر بود که ازایشان خواست تا در قم بمانند.ایشان به قم تشریف آوردند و درس شروع کردند. ما هم در درسشان شرکت مى کردیم .
حوزه : حضرت عالى از چه وقتى و چگونه با آیه الله العظمى بروجردى آشنا شدید؟
استاد: مرحوم آیه الله فاضل لنکرانى (پدر حاج آقا محمدفاضل ) به آیه اله بروجردى نزدیک بود. من هم که با آقاى فاضل خویشاوند بودم در معیت ایشان رفت و آمد به بیت آیه الله بروجردى را شروع کردم . در درس ایشان هم که شرکت مى کردم .ازاین جا بود که کم کم آشنایى من با بزرگوار به جدى رسید که وقتى آقا با درشکه مى خواستند به درس تشریف ببرند فقط من در معیت ایشان با درشکه مى رفتم . بعدها متوجه شدم : برخى ازافراد بیت از رفتن من با آقا ناخشنودند لذا یک روز به آقا عرض کردم :
آقا من پیشنهادى دارم .
فرمودند: نظراین است که : موقعى که حضرت عالى مى خواهید با درشکه به درس تشریف ببرید هیچ کس با شما نباشد تنها بروید. من دلم مى خواهد خدمت شما باشم ولى براى من کینه ها و حرفهایى این کار در پى دارد. حاج احمد هم مایل است کسى با شما نباشد.
از آن به بعد بنا شد که بزرگوار تنها با درشکه بروند. من خیلى رویم باایشان باز بود. آن بزرگوار هم احساس کرده بود که نزدیکى من جز براى خدا نمى باشد و قصد و غرضى را تعقیب نمى کنم .
حوزه : چرا آقایان قم اصرار داشتند آیه الله بروجردى به قم بیایند؟
استاد: همه آقایان اصرار براین مطلب نداشتند بلکه بعضى از آنان که مزایاى درس ایشان را مى دانستند واز خصایص دیگر آیه الله بروجردى هم آگاه بودند در آمدن آیه الله بروجردى به قم پافشارى مى کردند.
اگر آیه الله العظمى بروجردى پس از رحلت آیه الله شیخ عبدالکریم به قم مى آمدند
حوزه قم وضع دیگرى پیدا مى کرد و به پیشرفتهاى چشم گیرى مى رسید.
حوزه : آیا حضرت امام رضوان الله تعالى علیه هم درآمدن آیه الله بروجردى به قم موثر بودند؟
استاد: حضرت امام خیلى هوشیار بود. آن بزرگوار عزت و شکوه حوزه ها و مسلمین را دنبال مى کرد و هر آنچه دراین عزت موثر بود تعقیب مى کرد.امام خمینى پس از فوت آیه الله آقا سیدابوالحسن اصفهانى قدس سره که نوبت زعامت به آیات : حسین بروجردى و حسین قمى رسیده بود از آیه الله العظمى بروجردى تبلیغ مى کرد. مردم را به ایشان ارجاع مى داد حتى براى این مهم به شهرها هم مسافرت مى کرد. من ازامام پرسیدم : چرا شما مردم را به آیه الله قمى ارجاع نمى دهید
فرمودند: آیه الله حاج آقا حسین قمى درایران نیستند بلکه در عراقند لذا باید آقاى بروجردى را تقویت کرد تا حوزه قم و علماى ایران قوت پیدا کنند.
علاوه براین امام خمینى قدس سره آیه الله آقا حسین بروجردى را مردى روشن مى دانست و گمان مى کرد که :از طریق آیه الله بروجردى اهداف انقلابى را مى تواند دنبال کند. بعدها من به ایشان گفتم : شما تبلیغات زیادى براى مرجعیت آیه الله بروجردى کردید ولى آن را که مى خواستید نشد فرمود: بله .
آیه الله بروجردى در ذهنش القا شده بود که : مردم بر عهد و ایمانشان محکم نیستند و کارى از پیش نمى رود.
البته در زمان پهلوى بزرگ چنین هم بود. مردم نه تنها جرات نفس کشیدن نداشتند بلکه بعضى از آنان به اهل علم توهین مى کردند. طلاب را براى خوشایند عمال رضاخان اذیت مى کردند. خیلى وضع بدى بود.
حوزه : آیا رابطه امام راحل قدس سره و آیه الله العظمى بروجردى تا آخر عمر گرم و صمیمى بود؟
استاد: بله امام و آیه الله بروجردى به یکدیگراحترام مى گذاشتند منتهى امام
انتظار اقدامات بیشترى از آیه الله بروجردى داشت . مى خواست که ایشان از قدرت خود در جهت سامان دادن به حوزه ها واصلاح امور مسلمین و مبارزه با بدعت فساد و ظلمهاى پهلوى بیشتر بهره ببرد.
به برخى از کسانى که اطراف آیه الله بروجردى بودند انتقاد داشت و معتقد بود که آنان نباید دراطراف آقا باشند ولى در عین حال نسبت به آیه الله بروجردى بسیاراحترام مى گذاشت و تضعیف زعامت ایشان را جایز نمى دانست .
حوزه : شماد در دروس :اصول و فقه آیه الله بروجردى شرکت مى کردید لطفا مقدارى از خصوصیات درس ایشان را بیان کنید.
استاد: درس آیه الله بروجردى به قول خودش بیاضچه ى نبود یعنى چنین نبود که تقریرات اساتید رااز بر کرده باشد و بر شاگردان القاء کند. بلکه درسى تحقیقى بود تا حقیقت مطلب را نمى فهمید و به شاگردان نمى فهماند رد نمى شد. در فهم حقایق و بیان آنها مردى فوق العاده بود. من کسى را مثل ایشان آنچنان مسلط بر منابع و مسائل اسلام ندیدم . در فقه واصول متبحر و کم نظیر بود.
حوزه : آیا حضرت عالى در درس خارج دیگرى غیراز درس آیه الله بروجردى شرکت کرده اید؟
استاد: بله در درس مرحوم کوه کمره اى معروف به آیه الله حجت شرکت مى کردم .ایشان هم خیلى خوش فهم و خوش بیان و مسلط بود. تمام مبانى فقها رااز زمان شیخ انصارى به بعد تحقیق و بررسى کرده بود.البته مثل آیه الله بروجردى نبود زیرا آیه الله بروجردى غیراز بررسى آراى قدماء سبک خاصى در بررسى احادیث و برداشت از روایات داشت .
حوزه : برخورد آیه الله بروجردى با آیه الله کاشانى چگونه بود اگر خاطره اى دارید بیان کنید.
استاد: آیه الله بروجردى قدس سره مشخصا با آیه الله کاشانى مساله اى نداشتند.اطرافیان آنان گاهى اعمال ناخوشایند راانجام مى دادند.
از باب نمونه : من با آیه الله سیدمحمدتقى خوانسارى رابطه دیرینه و نسبت به ایشان علاقه قلبى داشتم لذا روزى که آیه الله کاشانى وارد قم شد و به آیه الله خوانسارى وارد شد من هم بودم .ایشان مى خواست به دین آیه الله بروجردى برود.
عرض کردم : چون ممکن است برخى از کسانى که حول و حوش بیت آله الله بروجردى مى باشند به شما توهین کنند شما خیلى ننشینید زودتر حرکت کنید. براى این که گمانى پیش نیاید من مى گویم :
گویا شما در منزل خوانسارى قرار داشتید. شما به این بهانه بلند شویدایشان قبول کردند.
رفتیم خدمت آیه الله بروجردى قدس سره بعداز کمى نشستن من احساس کردم عده اى قصدهایى دارند لذا به آیه الله کاشانى گفتم :
آقا! گویا شما قرارى داشتید در منزل آقاى خوانسارى منتظر شما هستند.
ایشان تصدیق کرد و بلند شد.
وقتى بیرون آمدیم یکى از کسانى که برخورد چماقى داشت به من گفت :
آقا سید چه کردى ؟ گفتم : ما هم بلدیم چه کنیم .
حوزه : در زمینه برخورد آیه الله بروجردى با دیگر رجال سیاسى چنانچه خاطره اى دارید لطفا بیان کنید.
استاد: دو مطلب هست که باید بگویم : یکى برخورد آیه الله بروجردى با نواب صفوى و دیگرى با آقاى بهبهانى .
اما در رابطه با نواب : در زمان زعامت آیه الله بروجردى طرفداران نواب در قم خیلى
شلوغ کردند. در مدرسه فیضیه به ایران سخنرانى پرداختند.
دراین سخنرانیها چه بسااز مرجعیت و زعامت آن روز حوزه انتقاد مى شد واین موجب تضعیف نهاد مرجعیت مى گردید.
آیه الله بروجردى با آنان مدارا کرد اما سودى نبخشید.
این امر باعث شد که برخى ازافراد مانند شیخ على لر که خیلى قلدر بود به جان طرفداران نواب بیفتند و آنان رااز فیضیه بیرون کنند و نگذارند به ایران سخنرانى بپردازند.
جریان دیگر مربوط به قاى بهبهانى است . من صبح خیلى زود( بین الطلوعین )از خانه بیرون رفتم دیدم درشکه مخصوص جلوى منزل آیه الله بروجردى متوقف است . فهمیدم آقا قصد دارند جایى تشریف ببرند. ایستادم تا آقااز بیت خارج شدند. جلو رفتم گفتم : آقا به این زودى کجا؟
فرمود: تواین موقع این جا چه مى کنى ؟
فرمود: منزل آقاى بهبهانى مى روم اگر مى آیى برویم .
گفتم : نه عرضى دارم دستورش را بدهید مى روم دنبال کارم .ایشان دستور خواسته مر دادند.ازایشان جدا شدم و آیه الله بروجردى به دیدن آقاى بهبهانى رفتند.
حوزه : حضرت عالى که مدیریت مدرسه فیضیه را در دوران زعامت حضرت آیه الله بروجرد بر عهد داشتید آن مرحوم در حوزه چه برنامه اى را پى ریختند.
استاد:از طرف ایشان در حوزه امتحان برقرار شد. طلاب درسخوان تشویق مخصوص مى شدند. هیات حاکمه اى مرکب از بزرگان حوزه تعیین شد که امور طلاب را بر عهده داشتند.
بسیارى از بزرگان :امام خمینى حاج آقا روح الله خرم آبادى سیدکاشانى و... عضواین هیات بودند.این گروه براى سازماندهى به حوزه وایجاد نظم برنامه اى تنظیم کردند ولى شخصى به نام حاج احمد ذهن آیه الله العظمى بروجردى را نسبت به اقدامهاى این هیات خراب کرد لذا آن برنامه ها دنبال نشد.
حوزه :از ابعاداخلاقى و صفات برجسته حضرت آیه الله بروجردى اگر مطالبى دارید بفرمایید
استاد: بروجردى به تمام معنى آقا بود طبع بسیار بلندى داشت و بزرگمنش بود. تفاوت است بین خوبى و آقایى بعضى خوبند یعنى پارسا و متقى اند ولى بزرگمنش و آقا نیستند. آیه الله بروجردى به تمام معنى آقایى داشت . نسبت به دیگران احتیاط را در جانب نیازمند و محتاج مراعات مى کرد. بااین حال دراداره زندگى و مصارف شخصى از صرف بیت المال پرهیز مى کرد. فقط از پول بیت المال در بیرونى براى مراجعین یک چاى مى دادند. روح مطلب هم در یک روحانى همین است . عظمت یک روحانى به این است که در صرف وجوهات براى زندگى شخصى و خانوادگى محتاط باشد و در صرف بیت المال مسلمین دقت به خرج دهد.ایشان زندگى شخصى رااز درآمدارثیه اى که برایش باقى مانده بود اداره مى کرد. با این که خیلى زیاد نبود به همان مقدار قناعت مى کرد.
حوزه : حضرت عالى که مباحث الهیات بمعنى الاخص حکمت متعالیه بویژه مبحث نفس اسفار را به طور خصوصى خدمت امام راحل قدس سره تلمذ کرده اید ما رااز مواعظ خویش بهره مند سازید.
استاد: مراقبت و مواظبت لازم است . راه باریک است . رفتار یک روحانى خیلى باید دقیق باشد شب بیدارى و نمازشب مهمترین عامل براى کسب مقامات معنوى است .اگراین مراقبتها و شب زنده داریها نباشد کسب علم مایه نجات انسان نخواهد بود.
یک صفات بارزى که در آیه الله بروجردى بود این بود که حاضر نبود به خاطر فرزندانش به جهنم برود. نوعا آقایان در رابطه با فرزندانشان در مى مانند وازاین ناحیه ضربه به آنان وارد مى شود ولى آیه الله بروجردى وامام خمینى بسیار بر این
امر مواظبت مى کردند و نمى گذاشتند بر مرجعیت اسلام که آبروى آن آبروى اسلام است از جانب فرزندانشان لطمه اى وارد شود.
به عنوان نمونه : یک مرتبه برخى خدمت آیه الله بروجردى رسیدند گفتند: آقازاده را بفرستید تااقامه نماز بکنند.
ایشان بسیار ناراحت شدند و فرمودند :چه مى گویید؟ مگر شمااسلام را ملعبه مى دانید که این حرفها را مى گویید.
)