بررسی خوانش اقدامات آموزشی آیت‌اللّه العظمی میلانی در حوزه علمیه مشهد بر پایه دو سبک تاریخ فرهنگ‌نگاری و تاریخ فرهنگی‌نگاری و آثار هر یک

مرحوم آیت‌اللّه العظمی میلانی؟ره؟ یکی از شخصیت‌های مهم در تاریخ روحانیت شیعی در فاصله پس از کودتای ۲۸ مرداد۱۳۳۲ تا ۱۳۵۴ش در عرصه فرهنگ دینی ایران به شمار می‌آید که اقدامات پردامنه‌ای را در عرصه بازسازی و بهسازی نهاد روحانیت به عنوان نهاد ساخت و پرداخت و گسترش و مراقبت از فرهنگ دینی و شیعی در ایران به انجام رسانده که هر یک از آن‌ها با درجات متفاوت بر تاریخ تحول این فرهنگ، اثرگذار بوده، به گونه‌ای که تاریخ این نهاد را به پیش و پس از خود تقسیم کرده است. امّا آنچه تا کنون به عنوان تاریخ اقدامات ایشان در مقالات پژوهشگران و مصاحبه با شاگردان ایشان بازتاب یافته و می‌یابد و در قالب سبک تاریخ‌نگاری کتبی و شفاهی خود را نمایان ساخته، گزارش‌ها و دیدگاه‌هایی محدود و سطحی را ارائه می‌کند که ربطی به دانش نویسندگان و نیز مصاحبه‌شوندگان از سرگذشت آن اقدامات، ندارد، بلکه مربوط به کاستی ذاتی رویکرد تاریخ‌نگری ایشان است که بر پایه آن به تاریخ‌نگاری (در پژوهش‌ها) یا تاریخ روایی (در مصاحبه‌ها) پرداخته‌اند. در این پژوهش به بررسی تأثیر تاریخ‌نگری موجود به یکی از مجموعه اقدامات مرحوم آیت‌اللّه العظمی میلانی (نظام آموزشی حوزه علمیه مشهد) پرداخته شده و ضمن تبیین کاستی‌های آن، تصویری از رویکرد تاریخ‌نگری جانشین و پیشنهادی که می‌تواند ابعاد مغفول‌مانده در تاریخ فرهنگ‌نگری و فرهنگ‌نگاری موجود را نشان دهد، ارائه شده است. دستاورد این پژوهش با استفاده از چهارچوب مفهومی، مقایسه‌ای-تطبیقی میان دو سبک تاریخ فرهنگ‌نگری-فرهنگ‌نگاری وتاریخ فرهنگی‌نگری-فرهنگی‌نگاری، اثبات ظرفیت بالای تاریخ فرهنگی‌نگری-فرهنگی‌نگاری (افزون بر توجّه به علل و عوامل و دلیل و دلایل ظاهری) برخورداری از توان بالا در خوانش علل و عوامل و دلایل پنهانی در وقوع رخدادها است که می‌تواند پایه گذار پیدایش دیدگاه‌های کلان تمدّنی نسبت به رخدادهای تاریخی و از جمله اقدامات آموزشی آیت‌اللّه العظمی میلانی در حوزه علمیه مشهد باشد.