پژوهشکده و بانک اطلاعات باقر العلوم

سازماندهى علوم و معارف اسلامى نیازى است که همه دست اندرکاران مسائل پژوهشى آموزشى واهل تالیف و ترجمه و تبلیغ با آن مواجه اند. کدام استاد معلم مدرس مبلغ طلبه و دانشجو نویسنده و مترجم است که از درهم ریختگى و نابسامانى حاکم بر مجموعه مدون و نامدون علوم و معارف اسلامى احساس رنج و درد نکند؟ و کدام اندیشه ور دلسوز و مسلمان متعهداست که اتلاف عمر گرانبهاى استادان بزرگ حوزه هاى علمیه و دانشگاههاى کشور و صدها دانشور و هزاران طلبه و دانشجو را براى بازیابى یک مطلب در منابع و ماخذ علوم اسلامى مشاهده نمایند و برنایابى آن گوهر شریف و صرف ساعتها و روزهااز وقت بهترین نیروهاى فرهنگى کشور بدون نتیجه یا با بازدهى اندک افسوس واندوه نخورد؟

این احساس که کتابخانه بزرگ فرهنگ اسلامى همچون انبارى نامنظم و درهم دریخته است و توان تغذیه کافى و به موقع تشنگان کوثر زلال وحى را ندارند زنگ خطرى است که در گوش همه علاقمندان فکر و فرهنگ اسلامى به صدا در آمده است و مسؤولیتى بزرگ بر دوش پاسداران مرزهاى فکرى و حقوقى واخلاقى اسلام مى نهند.

دریغ نیست که هزاران گوهر تابناک وحى و دستور حیات بخش اجتماعى و چکیده تجربه واندیشه ى والاى بشرى در زندان و کتابخانه ها و لابلاى صفحات کتابها گم و گور شود و همزمان با نیاز جامعه بر صفحه سمینارها کنفرانس ها و هزاران منبر و مدرش و کلاس و کنفرانس مطرح نگردد؟

دربغ نیست که دست آورد سالها تلاش مخلصانه عالمان بزرگواراسلام به خاطر عدم تبویت و تنظیم و سازماندهى مواداطلاعاتى ناشناخته و متروک و مهجور بماند؟

دریع نیست که با وجود خلاهاى تحقیقى تالیفى آموزشى واصولا نیازهاى فرهنگى فراوان دوباره کارى و چندباره کرارى رائج و لازم جلوه کند؟

احساس حقایق فوق ریشه حرکتى بود که به تاسیس پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] انجامید.

اهداف بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع]
اهداف پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] درامور ذیل خلاصه مى شود:

1.ایجاد هماهنگى بین فعالیتهاى پژوهشى نگارشى در چهارچوب علوم و معارف اسلامى

2. پیشگیرى از دوباره کارهاى غیر لازم وایجاد توازن در قلمرو تحقیق و تالیف و جلوگیرى از تورمم کارى در موضوع واحد و سطح واحد و شکل قالب ثابت .

3. سازماندهى دست آورد پژوهشهاى عالمان حل و گذشته واحیاى کتابخانه هاى کشور وایجاد پیوند نزدیک بین کتابخانه ها و کتابخوان ها به منظوراستفاده بیشتر و بموقع از زحمات مولفان و مترجمان علوم اسلامى در طول تاریخ درخشان اسلام .

4. شناسایى کمبودهاى تحقیقى تالیفى مطبوعاتى و هدایت اصحاب فکر وارباب قلمک در جهت نگارش و تحقیق در موضوعات لازم در سطوح و قالب هاى نگارشى مورد نیاز جامعه اسلامى .

5. پاسخگویى سریع و دقیق به پرسشهاى ماخذ شناسى علوم و معارف اسلامى .

6. شناسایى و معرفى کارشناسان و متخصصان علوم و معارف اسلامى و جستجوگران و علاقمندان بهره ورى از چهره هاى داراى تحقیق و تجربه در رابطه با علوم و معارف اسلامى و به عبارت ساده ترى تدوین[ علم الرجال] زنده علوم و معارف اسلامى .

7. فراهم آوردن امکان عرضه سریع و دقیق علوم و معارف اسلامى متناسب با نیازهاى فکرى و علمى از طریق سازماندهى سطح یابى و ارزیابى و سبک شناسى مطبوعات کتب و دیگر منابع علوم و معارف اسلامى .

8. صرفه جویى در عمر گرانبهاى کلیه دست اندرکاران پژوهش آموزش تقنین تبلیغ و دیگر تلاشهاى فرهنگى .

9. فراهم آوردن زمینه مناسب براى پرداختن به نیازهاى جدید جامعه واجتهاد در مسائل مستحدثه و برداشتن بار تتبع و ردیابى موضوعات در کتب و منابع از دوش پژوهشگران علوم اسلامى .

10. فراهم آوردن شرایط مناسب براى مقایسه اندیشه ها و
افکار و تصفیه فرهنگ اسلامى از میراث شوم : جهل و جعل و تحریف و زمینه سازى براى وحدت برداشت و فهم و فتوااز طریق احاطه به کل منابع و ماخذ مربوط به هر موضوع اسلامى .

نکات یاد شده بخشى ازاهداف پژوهشکده است که با تکمیل بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] آدرس دقیق هر موضوع در[ مدینه العلم] وحى مشخص مى شود و آثار تدوین شده در رابطه با علوم و معارف دین سازماندهى طبقه بندى سطح یابى وارزیابى مى گردد.

نیاز به تاسیس بانک اطلاعات علوم اسلامى
درست است که در حوزه هاى علوم اسلامى و سایر رشته هاى دانش بشرى هستند عالمان و پژوهشگرانى که بسیارى موضوعات را با سرعت و دقت فراوان واتقان و جامعیت لازم بازیابى مى کنند. و به مسائل رشته اى تخصصى خوداحاطه دارنداما براستى تعداداینان چند نفراست ؟ و خود آنان تا چه حد شناخته شده اند؟ و آمار آنان نسبت به نیازهاى روزافزون جامعه بزرگ اسلامى چه درصدى را تشکیل مى دهد؟

بدون سازماندهى و طبقه بندى علوم و معارف اسلامى و تشکیل بانک اطلاعات زواید تاریخى اوهام واشتباهات فراوان برخاسته از جهل و دس و تحریف در کنار گوهرهاى گرانبهاى[ وحى] [ عقل] [ فطرت] [ تجربه] و[ شهود] جاى مى گیرد و پراکندگى و بى نظمى همراه با غبار قرون و اعصار ازارزش معارف آسمانى مى کاهد و حداقل دستیابى را با تاخیر مواجه مى سازد.

دیگر روزگار کتابهاى بى فهرست و بى عنوان و بدون صفحه شمار و... سپرى شده است . دنیاى سرعت براى شنیدن پاسخ مسائل فکرى و فرهنگى منتظر نمى ماند و پاسخ هاى سریع شرقى و غربى را گاه تنها به دلیل آمادگى و سهولت دستیابى مى پذیرد.

بیم آن است که به خاطر عدم پاسخگویى دقیق و روشن و سریع به مسائل فراوانى مثل موسیقى شطرنج تحدید نسل زمین بانک ها و حدوداختیارات ولایت فقیه و غیره اسلام عظیم متهم گردد و جامعه به کج اندیشى و بیراهه کشیده شود.

سازماندهى و دسته بندى منظم معارف اسلامى براساس موضوعات زمینه را براى شناخت سره از ناسره و تشخیص معیارهاى اسلام ناب محمدى از اسلام گرفتارالتقاط شرق و غرب و جهل و عادت فراهم مى سازد و یک راه چاره براى بلاى[ تاخیر بیان از وقت حاجت] محسوب مى شود. بدون شک در نزول وحى آسمانى و صدوراحادیث معصومین[ ع] هیچ گونه تاخیر و تعویق بیجا وجود نداشته است و هم اکنون که رسالت تعلیم و تبلیغ واجرا بر عهده عالمان دین و حوزه هاى علوم اسلامى است هرگونه تاخیر بیان از وقت نیاز آفتى بزرگ براى حیات اجتماعى اسلام عزیزاست . وظیفه همه علاقمندان دین به ویژه پاسداران اسلام و حوزه هاى علمیه است که کلیه امکانات را در جهت شناخت هر چه دقیق تر و خالصتر وارائه هر چه کاملتر و سریعتر پیام پیامبران به کار گیرند.

تشکیل بانک اطلاعات علوم اسلامى وانسانى و هدایت اجتهاد به سمت تلاش هاى پژوهشى گروهى به دوراز غبار غرور و هوس و جهل گامهایى ارزشمند به سوى آفاق بلند وحى آسمانى و پاسدارى از حرکت معنوى جامعه بشرى است .

ابعاد و قلمرو و پژوهش پژوهشکده و بانک اطلاعات باقر العلوم(ع)
این موسسه که همان بخش پژوهش و نگارش معاونت فرهنگى سازمان تبلیغات اسلامى است در پى این هدف است که در رابطه با علوم و معارف اسلامى و علوم انسانى وابسته به آن ماخذ و منابع هر موضوع را مشخص نماید و به سوالات زیر پاسخ دقیق و سریع ارائه دهد.

1. چه آیاتى درباره هر موضوع اسلامى وجود دارد؟ (آیه شناسى موضوعات) .

2. چه روایاتى و در چه منابعى در رابطه با هر موضوع وجود دارد؟ حدیث شناسى موضوعات .

3. چه نهادها و موسساتى در رابطه با هر موضوع فعالیت پژوهشى آموزشى دارند؟ (نهادشناسى موضوعات) .

4. چهره متخصص و کارشناس هر موضوع کیانند و آدرس و شماره تلفن ایشان چیست ؟ (چهره شناسى موضوعات) .

5. چه کتابهاى ویژه عمر موضوع و تدوین شده و در چه سطح و درجه ارزشى قرار دارد؟ (کتاب شناسى ویژه هر موضوع) .

6. هر موضوع در چه کتابهایى مورد توجه بوده و چه فصولى را به خود اختصاص داده است ؟ (کتاب شناسى مشترک موضوعات) .

7. چه مجلات نشریات مقالاتى درباره هر موضوع منتشر شده است ؟ (مقاله شناسى موضوعات) .

8. چه نوارهایى درباره هر موضوع در مراکز فعالیتهاى صوتى و بانک هاى نوار وجود دارد؟ (نوارشناسى موضوعات) .

9. چه فیلم هایى در رابطه هر موضوع علوم اسلامى و علوم انسانى وابسته به آن ساخته شده و داراى چه مشخصاتى است و در کجا نگهدارى مى شود؟ (فیلم شناسى موضوعات) .

دریک سخن قلمرو کاراین موسسه شناسایى سازماندهى معرفى ماخذ و منابع[ زنده] [مکتوب ، صوتى] و [ تصویرى] موضوعات علوم و معارف اسلامى و علوم انسانى وابسته است .

هم اینجا باید یادآور شویم که پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] از آغاز امعیت هر چه بیشتر را مورد توجه قرار داده و سعى بر آن داشته است که کلیه منابع را در رابطه با هر موضوع مشخص نمایداما با توجه به گستردگى کار وامکانات محدود تغییراتى به شرح زیر در قلمرو پژوهشى اولیه در نظر گرفته است .

1 موضوع شناسى در آیات قرآن یا آیه شناسى موضوعات با توجه به طرح عظیم وارزشمندى که مرکز فرهنگ و معارف قرآن (در شماره پیش گزارشى از این مرکزارائه شد) در دست اجرااست از دستور کار پژوهشى کنونى خارج گردیده است .

2 موضوع شناسى دراحادیث و با حدیث شناسى موضوعات به صورت یک طرح مستقل و گسترده توسط جناب آقاى مهندس علیرضا برازش مولف معجم اصول کافى و با همکارى موسسه انتشارات امیرکبیر پایه ریزى و آغاز به کار کرده است که امیداست رسالت تدوین جامع احادیث شیعه و معجم المفهرس لفظى و موضوعى آن را هر چه سریعتر و دقیق تر به انجام رساند واین بنیادى ترین نیاز فرهنگى امت اسلامى را بر طرف نماید.

3 موضوع شناسى در کتب فارسى به دلیل سهولت و آشنایى بیشتر نیروها نداشتن متصدى
خاص و عمومى بودن منافع آن براى معلمان مبلغان طلاب و دانشجویان در مرحله اول مجلات و مقالات در مرحله دوم و کتب عربى سومین گام پژوهشى شناخته شده است . سایر موارد در کنار فعالیتهاى پژوهشکده ادامه دارد وامیدواریم با تکمیل اطلاعات یاد شده بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] به عنوان بازوى پژوهشى حوزه علمیه قم در خدمت ملت مسلمان و نظام اسلامى قرار گیرد.

رابطه بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] و مراکز تدوین دائره المعارف اسلامى
تدوین دائره المعارف در رابطه با علوم و معارف اسلامى گامى بلند و ارزشمند و ضرورتى مبرم است ولى نگارش آن امت اسلامى رااز مرکز زنده و فعال که متناسب با پرسش ها و نیازهاى روز آمد و با توجه به سطوح تحصیلى و درجات ارزشى منابع: [ زنده] [ نوشتنى] [ صوتى] و [تصویرى] را معرفى مى نماید بى نیاز نمى سازد.از آنجا که دائره المعارف ها معمولا براى یک سطح [ سطح تحقیق] و با یک حجم[ حجم زیاد] تالیف مى گردد وامکان تهیه و حوصله خواندن آن براى بسیارى از مردم وجود ندارد ولى بانک اطلاعات مى تواند منابع و ماخذ متناسب با توان خرید و سطح فهم هر کس را معرفى نماید. به علاوه بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] مى تواند گامى در جهت تدوین سریعتر و جامعتر دائره المعارف ها باشد و جستجوگران علوم اسلامى را به این منابع گرانباراندیشه و آگاهى هدایت کند واین دو گونه فعالیت متمم و مکمل یکدیگراست هیچ گونه تزاحم و تضادى با هم ندارد.

سیر پژوهش در بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع]
گردآورى تصفیه و ذخیره سازى گامهایى است که در جهت وروداطلاعات به کامیپوتر برداشته مى شود این کار توسط طلاب و فضلاى علاقمند به کارهاى پژوهشى صورت مى گیرد.

بازاریابى اطلاع رسانى و نگارش سه گام دیگر در جهت صدوراطلاعات از کامپیوتر به جستجوگران و علاقمندان این علوم و معارف است . هم اینجا باید متذکر شویم :

پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] هنوز آمادگى لازم براى پاسخ گوئى به کلیه نیازهاى فراوان و گسترده علاقمندان را ندارد و پرداختن به کاراطلاع رسانى نیروى محدود آن رااز پژوهش و تکمیل اطلاعات باز مى دارد.اماامید مى رود با گسترش امکانات بتواند نیازهاى اطلاعاتى بسیارى از علاقمندان معارف اسلامى را تامین نماید.

مراحل پایان یافته
1. هم اکنون با توفیق الهى و زحمات پژوهشگران همکار در بانک اطلاعات باقرالعلوام[ ع] گردآورى فهرست چند کتابخانه مهم حوزه علمیه قم پایان یافته است .

2.اطلاعات توصیفى موضوعى واطلاعات ویژه حدود هفت هزار کتاب در فرم هاى کتاب شناسى ویژه وارد شده و مراحل بررسى و کنترل نهایى را سپرى نموده است .

3.اطلاعات آماده شده از حدود یازده هزار و پانصد کتاب علوم اسلامى وانسانى به کامپیوتر سپرده شده و در دست ادیت واطلاع رسانى قرار دارد واطلاعات
داده شده از بیت طریق قابل بازیابى و گزارش گیرى است .

4. تعداد در خور توجهى از مراکز پژوهشى در رابطه با علوم و معارف اسلامى در سراسر کشور با قلمرو و فعالیت شناسایى شده است .

5. فهرست کتب فارسى و عربى کتابخانه حضرت آیه الله نجفى مرعشى جهت تهیه فرم کتاب شناسى و تعیین اولویت پژوهشى و کتابهاى کتابخانه عمومى دفتر تبلیغات اسلامى و برخى دیگراز کتابخانه هاى قم تهیه شده است .

6. جدول اطلاعات چهره هاى متخصص در علوم اسلامى تنظیم و مواردى از آن تکمیل شده است .

7. مقررات پر کردن فرم هاى پژوهشى نمایه سازى و شرح وظائف واحدها و قسمت هاى مختلف پژوهشکده تدوین و دراختیار پژوهشگران و مسؤولان واحدها قرار گرفته است .

فعالیت هاى جنبى :
پژوهشکده باقرالعلوم[ ع] در کنار کار قبلى سازماندهى علوم و معارف اسلامى و تشکیل بانک اطلاعات باقر العلوم(ع) فعالیت هاى دیگرى نیز دارد که به اختصار یادآور مى شویم .

1. برگزارى جلسات منظم مجمع اهل قلم :
این جلسات به منظور تقویت نیروى نویسندگى طلاب جوان پژوهشگران همکار در پژوهشکده برگزار مى شود و نقش آماده سازى نویسندگان لازم براى مرحله نهایى بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] را بر عهده دارد.

تهیه طرح هاىپژوهشى و راهنماى تحقیق و تبلیغ :
تعیین اولویتهاى پژوهشى و شناسایى محورهاى تحقیق همراه با ماخذ و منابع هر موضوع کار نویسندگان و مبلغان و دانشجویان را تسهیل و راه ارائه خدمات فرهنگى را هموار مى سازد. بدین منظور پژوهشکده طرحهاى پژوهشى و تبلیغى مورد نیاز را آماده نموده و در سطح محدود توسط معاونت فرهنگى سازمان پخش شده است از جمله :

طرح متن آموزشى ویژه جانبازان

طرح متن آموزشى ویژه کارگران .

طرح متن آموزشى ویژه بانوان .

طرح پژوهشى آفتاب طوس ویژه فعالیت هاى فرهنگى آستان قدس رضوى .

طرح پژوهشى رسالت سازمان تبلیغات اسلامى .

طرح پژوهشى فقرزدائى .

طرح پژوهشى فعالیتهاى فوق برنامه فرهنگیان .

طرح پژوهشى هنر.

راهنماى سخنوران براى ماه مبارک رمضان .

راهنماى سخنوران براى سالگردامام خمینى[ قدس سره] .

طرح تشکیل گروههاى تخصصى در حوزه هاى علوم اسلامى .

برگزارى سمینارهاى علمى و پژوهشى :
پژوهشکده باقرالعلوم[ ع] در بهمن ماه 1367 ش . سمینار آشنائى با مراکز تحقیقات اسلامى را در سطح شهر قم برگزار نمود و زمینه ى تبادل آرمانها و روشها و طرحهاى تحقیقى را فراهم آورد. و همچنین در تاریخ 27 و 28 دى 1369 سمینار نویسندگان علوم و معارف اسلامى را با همکارى دفتر ویژه قم براى تبادل تجارب اهل قلم برگزار نمود.
4. برنامه در محضراستاد:
به منظوراستفاده بیشتراز دانشوران و عالمان بزرگوار حوزه علمیه قم واستادان دانشگاه و براى انتقال تجارب پژوهشى پژوهشکده هر پنجشنبه یکى از چهره هاى فکر و فرهنگ را دعوت مى کند تا در جمع پژوهشگران مسائل مورد نیاز را مورد بررسى و تحقیق قرار دهنده واز شیوه ها و طرحها و فعالیت هاى تحقیقى مورد نیاز گفتگو کنند.

5. طرح دلیل مجمع البیان
یکى دیگرازاقدامات این مرکز تشکیل گروهى از فضلا حوزه علمیه قم براى تکمیل راهنماى موضوعى تفسیر گرانقدر مجمع البیان است .این گروه اطلاعات موضوعى تفسیر مجمع را بیش از 80%استخراج نموده و برنامه کامپیوترى پردازش اطلاعات یاد شده نیز آماده شده است که امید مى رود به زودى شاهد بهره گیرى بهتر و بیشتر وسیعترازاین میراث قرآنى باشیم

6. بررسى کتب فارسى براى چاپ و نشر:
بخشى از نیروى پژوهشکده صرف بررسى کتب پیشنهاد شده جهت چاپ و نشر توسط معاونت فرهنگى سازمان مى شود واحیانا به تدوین مقالات مورد نیازاین معاونت مى پردازد.