تعطیلات و حوزه هاى علمیه

با پیدایش انقلاب اسلامى درایران مکتب حیاتبخش اسلام دوباره در دنیا مطرح شد و توجه مستضعفین جهان بویژه مسلمانان ستم کشیده را بخود جلب کرد.

محرومین حق طلب و رنج کشیده جهان به امید زندگى نوینى فوج فوج دسته دسته به کوثرانقلاب اسلامى روى مى آورند و خط مشیى الهى - انسانى براى نجات از سلطه استکبار و ظلمت استبداد جهانى مى طلبند.

پاسخگویى عطش این عاشقان بر عهده کسى جز حوزه هاى علمیه نیست آنانند که بایداین تشنگان بى قرار را به سرچمشه زلال و حیات آفرین معارف و قوانین عادلانه اسلام رهنمون باشند.

حوزه هاى علمیه بویژه طلاب جوان براى پاسخ گفتن به این عاشقان اسلام باید فعالیت خود را چندان درصد نموده و حرکت خود را هر چه شتابنده تر سازند تا بتوانند پاسخگوى نداى[ یاللمسلمین] همه مستضعفین فکرى فرهنگى واجتماعى و ... جهان باشند.

طالبان علم باید براى لحظه لحظه ها حساب باز کنند و با بهره گیرى درست و بجا آنان لحظه هاى عمر خود را پربار سازند که : [ اضاعه الفرصه غصه] آن هنگام که خدا نخواسته مردم با یاس گرایند و از روحانیت واسلام سرخورده شوند دیگرافسوس سودى نخواهد بخشید.

روشن است که :امروز درس خواندن فقط براى درس دادن نه ارزش است و نه وظیفه که باید درس راهى باشد براى استخراج احکام و دستورات عادلانه اسلام و عرضه آن به نسل تشنه . طلبه در کنار درس باید خود را به دانش زمان مسلح سازد زمان شناس و دشمن شناس و[ طبیب دوار بطبه] گردد.

تعطیلات حوزه اى که نیمى از عمر طالب علم را فرار گرفته است فرصت خوبى است براى انجام همه اینها دراین فرصت هااست که با رفتن به متن جامعه اندوخته هاى خود را محک زده کمبودها را نشان مى دهد.

با بهره گیرى ازاین فرصت هااست که طالبان علم مى توانند اثر یا اثراتى ماندنى از خود بیادگار گذارند. گنجینه هاى علوم و معارف باقى مانده از بزرگان حوزه بیشتراز برکت بهره گیرى درست از تعطیلات و ایام فراغت بوده است . مرحوم آیت الله نورالدین اراکى در زیر رگبار تیر و در میان آتش کتاب ارزشمند[ القرآن والعقل] را مى نویسد 1 برخى از بزرگان بعضى کتابهایشان را بهنگام مسافرت یا در حین مسافرت مى نوشته اند.

مربیان حوزه نیز سفارش شان به طالبان علم بهره گیرى درست از فرصت ها بوده و هست . آنان بارها به شاگردان خود یادآور شدند که تعطیلات فرصت گرانقدرى است براى کارها و تحقیقات سترگ امام امت به یکى از فقهاء شوراى نگهبان که از شاگرادان ایشان بوده است فرموده :

[فلانى مبادا دلت به درس چند روزه حوزه خودش باشد چرا که طلبه هر چه داردازایام تعطیلى دارد].

دراین مقوله : (بهره گیرى ازایام فراغت )ازامامان معصوم سفارش هاى بسیارى . رسیده است یکى از آن صخنان گهربار را دراینجا ذکر مى کنم :

[قال على ( ع ): من وجد موردا عذابا یرتوى منه فلم یغتنمه یوشک ان یظما و بطبه و بلم یجده] 2
هر آنکه به آبشخور گوارائى دست یابد واز آن بهره وافر نگیرد باشد روزى که مستمند شده و در جستجوى آن باشد و نیابد.

تعطیلات و عمل صالح 
بهره بردارى بجا و شایسته از آنات عمر در جهت انجام ضرورى ترین و لازم ترین کارها را[ عمل صالح] مى گویند. عمل صالح طالبان علم در تعطیلات شناسائى وظیفه اهم وانجام آن است وظیفه یا وظائفى که انجام آن ها برعهده حوزه هااست و در دوران تحصیل انجام آن ناممکن است .

شاید بتوان در یک عبارت کلى و کوتاه وظیفه علمى طالبان علم و حوزه هاى علمیه راامروز چنین آورد : استخراج و عرضه اسلام بگونه اى که انسانها را به فلاح و سعادت دنیوى واخروى برساند.

دراین راستا حوزه هاى علمیه محافل علمى و نهادهاى پژوهشى و تحقیقاتى بایسته است که با شناسائى مشکلات علمى دینى مملکت و برنامه ریزى دقیق به جذب وارزیابى استعداهاى تحقیقاتى حوزه هاى علمیه پرداخته و باایجاد هسته هاى تشکیلاتى مرکب از فضلاى حوزه هاى و دانایان دانشگاهى نیمى از عمر حوزه ها را در جهت حل مشکلات عقیدتى اسلامى قرار دهند.

روشن است که انجام نیافتن این مهم از سوى مراکز مربوطه مسئولیت را از دوش طالبان علم بر نمى دارد. آنان خود باید به شناسائى وظایفى که بر عهده شان مى باشد بپردازند و در صددانجام آن به بهترین وجه ممکن باشند.

دراینجا براى برادرانى که استعداد تحقیق را دارند به برخى موضوعات و وظائف علمى روحانیون در دو محور - وظایف اصلى و وظایف فعلى اشاره اى گذرا مى کنیم .

وظایف فعلى
الف : تبیین انقلاب و رمز پایدارى آن
انقلاب اسلامى شیوه اى خاص خود در نابودى طاغوت و مبارزه با استکبار جهانى داشته و دارد. بایداین شیوه بگونه اى مستند و مرحله با توجه به عینیت ها تبیین و بعنوان دستورالعمل انقلابى دراختیار جوانان مستضعف جهان قرار گیرد. شکل گیرى معجزه آساى جمهورى اسلامى و رمز موفقیت آن نقش کمیته ها فلسفه وجودى سپاه بازسازى هاى فرهنگى و اجتماعى و ... فلسفه تشکیل نهادهاى جدید است جهاد سازندگى شیوه بسیج مردمى رمز پایدارى 6 ساله در برابر جنگ نابرابر و تحمیلى و ده ها مسئله دیگر دراین زمینه هنوز در هاله اى ازابهام مانده است . که بر عهده آگاهان است این مسائل را روشن و مستدل بیان کند. 

ب : تبیین سیاست اقتصادى کشور
جامعه اى که 50 سال معیارهاى مادى بعنوان ارزش هاى فراگیر بر آن حاکم بوده است مسائل اقتصادى رفاه و ... همچنان از خواسته هاى اولیه مردم آن خواهد بود جمهورى اسلامى باید حرکت سریع را دراین جهت آغاز کند مسئولین جمهورى اسلامى خدمت گذار به این مهم اقدام کرده اند ولى با موانع و معضلات بسیارى برخورده اند. مهمترین مانع آنها درانجام یک حرکت سریع اقتصادى مشکلات نظرى و علمى بوده است حوزه هاى علمیه که اسلام شناسان جمهورى اسلامى اند باید الگوى اقتصادى اسلام راارائه دهند مسئله زمین آبها تجارت خارجى برخورد با بازار و ... بااینکه کتب فقهى اسلام سرشاراز آنهااست هنوز تطبیق و مطابق با زمان از طرف حوزه ها عرضه نشده است مسئله کار و کارگر و قانون کار با آنهمه روایات ارزشمندى که ازامامان معصومین رسیده و تجلیل مهمى که امام در روز کارگر فرموده در هاله اى ازابهام مانده است .

درباره سیستم اقتصادى اسلام و عرضه نظام معیشتى بر پایه اسلام موضوعات فراوانى است که تحقیق واستخراج آنهااز کتاب و سنت بر عهده حوزه هااست که ما به برخى از آن موضوعات اشاره مى کنیم .

1 ماهیت نظام اقتصاداسلامى 2 مبانى اقتصاداسلامى 3اصول حاکم براقتصاداسلامى 4 هدف از نظام معیشتى اسلام 5 راه مبارزه اسلام با مشکلات اقتصادى موجود 6 نظام مالى اسلام 7 منابع تولید وابزار تولید و مسئله مالکیت و صدها مسئله دیگر.

سیاست آموزشى کشور [ دانشگاه دیر است] 
حساس ترین نظام یک کشور آموزش و پرورش آن است رژیم شاهنشاهى نظام آموزشى موجود را هماهنگ با آرمانهاى خود و در جهت تامین نیازهاى رژیم شاهنشاهى بنیاد گذارده است . پرورش یافتگان در چنین سیستمى که هویت دنیوى و طاغوتى دارد سنخیتى با مسائل اسلامى که داراى هویت معنویت مدارانه و خداگراست ندارند. بنابراین باید براى آموزش و پرورش که پرورش یافتگان آن اداره کنندگان مملکت خواهند بود طرحى متناسب با جمهورى اسلامى و آرمانهاى آن پایه ریزى کرد.

حوزه هاى علمیه که در تربیت انسانهاى نمونه موفق بوده اند باید اقدام به تدوین و عرضه چنین نظام کنند و مسائلى ازاین قبیل را روشن سازند.

1- ویژگى هاى یک سیستم متناسب با فطرات انسان اسلامى .

2- حقیقت تربیت و تعلیم دراسلام .

3- هدف تعلیم و تربیت دراسلام .

4- فلسفه تعلیم و تربیت اسلامى .

5- اصول تعلیم و تربیت اسلامى .

6- شیوه هاى تعلیم و تربیت اسلامى .

7- مبانى آموزش و پرورش دراسلام .

8- چشم اندازهاى نظام آموزش اسلامى .

9- ویژگیهاى سیستم آموزش و پرورش اسلامى.

این موضوعات و ده ها موضوعات کوچک و بزرگ دیگر دراین زمینه است که طالبان علم - با مطالعه در کتاب و سنت و تحقیق در تاریخ آموزش و پرورش شیوه هاى و روشها و آرمانهائى که در تربیت و آموزش داشته اند. به پاسخ گوئى آنها بپردازند.

وظائف اصلى :
متفکران واندیشمندان مصلح حوزه همیشه در پى آن بودند که وظائف و رسالت حوزه ها را براى طالبان علم بیان کنند و در پى انجام این وظائف واجراى این رسالت بوده اند. شهید بهشتى در سال 1338این مسئله را که حوزه ها باید به استخراج قوانین اسلامى و عرضه متناسب با زمان آنها بپردازند. مطرح مى کند و بعدها طرحى دراین زمینه ارائه مى دهد که بوسیله (بنیاد نهج البلاغه ) بچاپ رسیده است استاد شهید مطهرى با آن دید ژرف نگر خود در یک سخنرانى تحت عنوان وظائف و رسالت حوزه هاى علمیه به بیان این مسئله پرداخته و وظائف روحانیون را در دو محور ارائه مى دهد. ما قسمت دوم سخنرانى ایشان را که براى محافل تحقیقاتى و طالبان علم بسیار سازنده است دراینجا به عنوان[ وظائف اصلى] مى آوریم

وظایف اصلى 
1-احیاء همه علومى که هم اکنون جزء علوم اسلامى محسوب مى شود:از تفسیر حدیث درایه رجال فقه اصول ادبیات تاریخ اسلام تاریخ ملتهاى مسلمان کلام اسلامى فلسفه اسلامى عرفان اسلامى اخلاق اسلامى منطق اسلامى با توجه به سیر تحولى و تاریخى آنها و مشخص ساختن نقش شخصیتهائى که در پیشبرداین علوم موثر بوده اند. یعنى علاوه براینکه خوداین علوم مشمول احیاء واصلاح و آرایش و پیرایش قرار مى گیرند تاریخ تحول این علوم نیز دقیقا مشخص مى شود.

2- حفظ و نگهدارى و نگهبانى مواریث فرهنگى اسلامى اعم از علمى و فنى از طریق فهرست کردن و گردآورى در حدامکان .

3- برقرارى رابطه علمى با همه مراکز علمى اسلامى در کشورهاى عربى افریقائى آسیائى اروپائى واطلاع از فعالیتهاى اسلامى در آن مراکز.

4- تقویت و ترویج زبان عربى در حد مکالمه کامل واستفاده وافى از هر نوع کتاب عربى به زبان معاصر:

5- آشنائى هر فرد لااقل با یک زبان خارجى در حداستفاده از کتابها سخنرانیها.

6-ادبیات فارسى در جنبه هاى ارتباط فرهنگى اسلامى و شناختن زبان فارسى به عنوان زبان دوم اسلامى . 

7- آشنائى با علوم انسانى جدیداز قبیل روانشاسى جامعه شناسى جغرافى جهانى تاریخ جهانى در حد بیگانه نبودن .

8- اطلاع بر فلسفه اخلاق در تعلیم و تعلم مکاتب اخلاقى گوناگون قدیم و جدید و مقایسه بااخلاق اسلامى - در حداجتهاد و تخصص .

9- اطلاع بر فلسفه تاریخ و تعلیم مکاتب مختلف این فلسفه و روشن ساختن فلسفه تاریخ از نظر قرآن - در حداجتهاد و تخصص .

10-اطلاع بر مکاتب و سیستمهاى اقتصادى جهان و تعلیم و تعلم آن مکاتب و روشن ساختن اصول اقتصاداسلامى در حد تخصص واجتهاد.

11- شناخت ماهیت تمدن و فرهنگ اسلامى توام با مقایسه با همه تمدنها فرهنگهاى دیگر و روشن ساختن اصالت آن و ممیزات آن و معرفى روح این فرهنگ .

12- تاریخ ادیان در حد آشنائى بیگانه نبودن واحیانا در حد تخصص واجتهاد.

13- تعلیم مکاتبهاى رایج الحادى معاصر به صورت بسیار دقیق ا زقبیل مارکسیسم اگزیستانسیالیسم نیهلیسم و غیره و نقد آنها با موازین اسلامى .

14- تعلیم مکاتب حقوق قدیم و معاصر و مقایسه با حقوق اسلامى به عنوان حقوق تطبیقى .

15- فلسفه تطبیقى براساس تعلیم زنده ترین مکاتب فلسفى معاصر و مقایسه با فلسفه اسلامى .

16- منطق تطبیقى براساس تعلیم و روشهاى منطقى جدید بالخصوص منطق سمبولیک و مقایسه با منطق اسلامى .

17- سیره نبوى و سیره ائمه اطهار علیم السلام به صورت تحلیلى و تفسیرى .

18- مسائل قرآنى شامل تاریخ نزول آیات و سوره اعجاز قرآن محکم و متشابه قرآن ناسخ و منسوخ قرآن معارف قرآن و غیره

19- نقش اساسى شیعه در علوم و فرهنگ اسلامى .

20- تاریخ جهادهاى علمى واخلاقى واجتماعى شیعه .

21- بحثهاى مربوط به امامت خصوصا با توجه به انحرافات جدید.

22-اثبات امامت به طور عام وامامت هر یک ازائمه به نحو خاص جزء کلام است ؟.

23- مسائل مربوط به وحى و نبوت واثبات علمى بودن وحى (جزء کلام است ).

24- مسائل مربوط به معاد. (مندرج در کلام است ).

25- مسائل مربوط به توحید (مندرج در کلام است ).

26- رشته اى شدن و تخصصى شدن به علوم ادبى تاریخى اصول دین فروع دین و غیره .

امید آنکه محافل و نهادهاى علمى بوسیله ارتباط باارگان ها و محافل تحقیقاتى حوزه ها دراین سال و سال هاى آینده از هزاران استعداد تحقیقاتى - علمى که دراول هر تعطیلى سالانه سرگردان اند بگونه اى شایسته در جهت استخراج و تبیین قوانین سعادتبخش اسلام استفاده نمایند.

انشاءالله .
والسلام .