بررسى کتاب

[ ریاض العلماء] بهترین و سودمندترین اثر قرن دوازدهم هجرى است که در حالات و بیوگرافى دانشمندان و علما نگارش یافته .

مولف این اثر گرانبها عالم محقق پر کار میرزا عبدالله افندى اصفهانى تبریزى یکى از ذخائر علمى برجسته و مشهورى است که در عصر خود داراى موقعیتى بس رفیع بوده و در طول عمر خود که بیش از شصت سال زندگى نموده از تتبع و تحقیق باز نه ایستاده و همواره در حضر و سفراز کتاب جدا نشده و دائما به کاوشهاى پرارزش خودادامه داده است .

در تالیف و تنظیم کتاب معروف[ بحارالانوار] سهمى بسزا داشته و علامه بزرگوار ملا محمد باقر مجلسى را درانتخاب مصادر و ترتیب بهره بردارى از آنها کمک و راهنمائى مى نمود. علامه مجلسى در جلد اجازات بحار نامه وى را نقل کرده و درباره او[ بعض آبار فلامذتنا] مى نویسد که این خود دلیل بزرگى براهمیت و موقعیت برجسته مرحوم افندى است .

میرزا عبدالله افندى بجز کتاب[ ریاض العلماء] بیش از بیست و پنج اثر در علوم ادبى و فقه واصول و جزاینها دارد که هر کدام بجاى خود داراى مقام والا مى باشند.

ارزش کتاب[ ریاض العلماء] دراینست که مولف آن پایه کار را روى تحقیق و تتبع گذشته و تنها به نقل گفته هاى بیوگراف نویسان اکتفا نمى کند.

میرزا عبدلله سى سال در کشورهاى اسلامى سیاحت کرده و در هر شهر و دیار علما و کتابداران
 

و محققان تماس مى گرفت و نتیجه آنچه مى دید و مى شنید و مى خواند یادداشت مى کرد و سخنان را با یکدیگر با بینش ویژه اى مى سنجید و صحت و سقم هر موضوع را یادآورى مى نموده است .

یادداشت هاى مولف گاهى بقدرى درهم است که حتى خواندن آنها بسیار مشکل و همین موضوع نمایانگر شدت احتیاط بلکه وسوسه وى مى باشد و پیداست که روى هر کلمه حساب دقیق مى کرده و نمى توانست به تنها نقل مطالب خود را قانع سازد.

در حاشیه بسیارى ازنامها و نقلها نوشته است:[ باید ملاحظه شود] و در بیشتر جاها لفظ[ اقول] را نوشته تا هنگام ترتیب کتاب دراین موارد دقت مجددى بعمل آورد و تجدید نظر نماید.

متاسفانه کتاب بصورت پیش نویس باقى ماند و مولف نتوانست آن را پاک نویس کند و تا پس از 1130 که مولف در گذشت تتبع و وسوسه در تحقیق فرصت تنظیم نهائى را بوى نداد.

کتاب[ ریاض العلماء] دردو بخش تالیف شده : بخش اول در حالات علماى خاصه که شیعه باشند. و بخش دوم در حالات علماى عامه که اهل تسنن باشند و هر کدام در پنج مجلد و به ترتیب حروف از حرف الف تا یاء مى باشد.

متاسفانه پنج جلداز ده جلد که بخط مولف بوده مفقود شده و فقط پنج جلد آن باقى است :سه جلداز خاصه و دو جلداز عامه و در نتیجه حرفهاى (الف ب ت ث ج و میم ) در دسترس نیست و پس از کاوشهاى بسیار معلوم شد که نسخه هاى غیر دست نویس مولف نیز پس از گم شدن این قسمتهااستنساخ شده و راهى براى یافتن باقى کتاب نداریم .

در آثار میرزا عبدالله افندى مجموعه اى بدست آمد که بیشتر آن بخط خودافندى است و دراین مجموعه کتاب[ امل الامل] محدث شهیر شیخ محمد بن الحسن حر عاملى متوفى سال 1104استنساخ شده وافندى آن را با نسخه مولف در مشهد مقدس مقابله نموده و حواشى فراوان بر آن نوشته است . براى تکمیل حروف کتاب[ ریاض العلماء]ازاین نسخه تلفیق شد و اکنون کتاب از نقص در حروف بیرون آمد و دست کم نظرافندى راجع به نامهائى که درامل الامل آمده معلوم و مشخص مى باشد.اصل نوشته حرعاملى در هر شرح حالى نقل شده و حاشیه هاى افندى پس از لفظ[ اقول] آمده و بیشتراین حاشیه ها مفصل وارزنده مى باشد.

بخش خاصه در شش جلد با چند فهرست فنى در قسم انتشارات کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى نجفى مرعشى قم چاپ و منتشر شد و پس از چاپ در مواد کتاب نظر شده و با تعلیقات و توضیحات واضافات سودمند با خواست خداوند متعال در بش از ده جلد چاپ خواهد شد.