مأخذشناسى زندگى علمى، سیاسى و اجتماعى سیّدمحمدکاظم یزدى

از شخصیتهاى مطرح در صد سال اخیر ایران و عراق، سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى است. در بیش‏تر کتابهاى تاریخى، علمى سیاسى، فقهى و... که در صد سال اخیر، نگاشته شده، نام ایشان در صفحه‏هایى از آنها نقش بسته و گفت و گوهاى بسیارى درباره این فقیه نامدار انجام گرفته است.

در تاریخ مشروطه و تاریخ معاصر ایران، وى و دو شخصیت دیگر: آخوند محمدکاظم خراسانى )م 1329ق( و شهید شیخ فضل اللّه نورى (1327ق( مثلث گفت و گوها را تشکیل مى‏دهند. بارى، در کتابهاى بسیار و در موضوعات مختلف، به گونه مستقل و بالتبع مطالبى درباره وى نوشته شده که با جست‏وجوى گسترده هم نمى‏توان آنها را استقصاء کامل کرد و لکن ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه.

درباره مأخذشناسى حیات علمى و سیاسى آن بزرگوار نکاتى چند در خور یادآورى است:

1. مفصل‏ترین کتابنامه سیّد یزدى را مرحوم على ابو الحسنى )منذر( براى کتاب فراتر از روش آزمون و خطا نوشته است، از صفحه 729 - 711 و شامل معرفى 277 عنوان کتاب و مقاله. کما این‏که مصادر کتاب السید محمد کاظم الیزدى سیرته و... را کامل سلمان الجبورى در صفحات 529 - 525 معرفى کرده است که به جهت تکرار و این‏که پاره‏اى از آنها منابع دست دوم است، از ذکر بسیارى از آن کتابنامه‏ها خوددارى مى‏کنیم و به آن منابع، ارجاع مى‏دهیم.

2. کتاب‏شناسى و نسخه‏شناسى آثار سیّد محمدکاظم یزدى، با پنجاه عنوان، در بیش از صد صفحه را، این جانب به قلم آورده‏ام که به آن مقاله مراجعه شود. لذا در این مأخذشناسى از تکرار آن خوددارى مى‏شود، و نیز از معرفى فهارس نسخ خطى - به جهت کثرت منابع آن - سخنى به میان نمى‏آید.

3. در کتاب شکوه پارسایى و پایدارى، از صفحه 135 تا 158 بیش از بیست صفحه، به کتاب‏شناسى علامه یزدى، اختصاص یافته است. این کتاب‏شناسى به ترتیب اسامى نویسندگان کتابها و مقاله‏هاست.

4. این مأخذشناسى شامل کتابها و مقاله‏هایى است که به طور مستقل و یا فصل مهمى از کتاب و یا بخشى از فصول کتاب و یا چندین صفحه آن، درباره مرحوم‏است و یا آن که سند مهمى از ایشان و یا در ارتباط با ایشان است، گرچه در حدّ یک صفحه و یا چند سطر.

5. همان طور که از آثار مرحوم سیّد در این مأخذشناسى یاد نشده است، از شرحها، حاشیه‏ها و تعلیقه‏هاى العروة الوثقى به جهت کثرت عناوین آن، سخنى به میان نیامده است.

و نیز تقریرات دروس سیّد یزدى که به قلم شاگردان سیّد یزدى، به رشته تحریر درآمده است، در مقاله کتاب‏شناسى و نسخه‏شناسى، زیر عنوان تقریرات، یاد شده، و از تکرار آن در مأخذشناسى خوددارى مى‏شود. و همچنین تقریظها، نامه‏ها، امضاء بر کتابها، وصیت‏نامه‏ها و دیگر آثار مکتوبى که جزو مأخذشناسى سیّد یزدى به حساب مى‏آمد، چون در کتاب‏شناسى و نسخه‏شناسى آثار وى، معرفى شده است، از تکرار آنها در این مقال، خوددارى مى‏شود.

مأخذ شناسى:

1. آثار الحجة، شیخ محمدشریف رازى، ج 393 - 390 /2، چاپ دوم، دارالکتاب، قم.

2. آخوند خراسانى و شیخ فضل اللّه نورى، اتحاد در اصول، اختلاف در روش، على ابوالحسنى )منذر(، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1387ش.

3. آواى بیدارى، ویژه‏نامه روزنامه جمهورى اسلامى، به مناسبت چهلمین سال رحلت آیت اللّه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، تهران، اردیبهشت 1372ش.

4. آینه دانشوران، علیرضا ریحان یزدى، به کوشش ناصر باقرى بیدهندى، قم، کتابخانه آیة اللّه مرعشى، چاپ سوم، 1372ش، در صفحات متعدد.

5. آیة اللّه العظمى السید کاظم الطباطبائى الیزدى طاب ثراه، حیاته نشأته العلمیة، مؤلّفاته، سیّد رضا طباطبائى، مندرج در کتاب المحقق الطباطبائى فى ذکراه السنویة الاولى، ج دوم.

6. آیة اللّه العظمى سیّد محمدکاظم یزدى، فقیهى کم‏نظیر، مبارزى هوشیار، مجله نگهبان انقلاب اسلامى، سال اوّل، شماره 7، فروردین 1371ش.

7. آیة اللّه سیّد محمدکاظم یزدى، اسوه تقوى، مجله نداى یزد، سال 4، ش 1367 150ش.

8. الإجازة الکبیرة، آیة اللّه سیّد شهاب الدین مرعشى نجفى/ 432 - 431، قم، 1409ق.

9. احسن الودیعة، سیّد محمدمهدى موسوى اصفهانى )م 1391ق(، ج 152 - 156 /193 - 188 /1، طبع نجف، وزیرى به سال 1388ق، مطبعه الحیدریة، 1968م.

10. احکام وقف، در آراء و نظریات فقیه نواندیش مرحوم سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى، تحقیق و ترجمه احمد صادقى گلدر، بازنگرى محمدعلى خسروى، چاپ کومه، قم، 1386ش، 288 صفحه.

11 . اختران تابناک، ذبیح اللّه محلاتى/ 387، انتشارات اسلامیة، تهران، 1349ش.

12. اختران فقاهت، ناصر الدین انصارى قمى، انتشارات دلیل ما، 1385ش، قم.

13. اسوه فقاهت و سیاست، معرفت سیاسى در اندیشه علامه مجاهد آیة اللّه العظمى سید محمدکاظم طباطبائى یزدى، مظفر نامدار، مندرج در کتاب تأملات سیاسى در تاریخ تفکر اسلامى، به اهتمام موسى نجفى، ج 5، پاییز 1377ش.

14. الأعلام، خیر الدین الزرکلى )م 1397ق(، ج 135 /5; ج 12 /7; ج 234 179 /8، دار التعلیم للملایین، بیروت، 1986م.

15. اندیشه سیاسى سیّد محمدکاظم یزدى، روح اللّه شریعتى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى، چاپ اول، 1388ش، بوستان کتاب، قم.

16. اوراق تازه‏یاب مشروطیّت و نقش تقى‏زاده، ایرج افشار/ 474 445، تهران، جاویدان، 1359ش.

17. الإیرانیون والآداب عربى، قیس آل قیس، ج 1، )قسمت دوم(/ 487، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران.

18. أحداث ثورة العشرین، الدجیلی/ 31.

19. أعیان الشیعه، السید محسن الأمین العاملى )م 1371ق(، ج 43 /10، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1403ق / 1983م.

20. برگى از تاریخ معاصر: )حیات الاسلام فی احوال الملک العلام(، آقا نجفى قوچانى، تصحیح رمضانعلى شاکرى، نشر هفت، تهران، 1378ش.

21. بستان نیاز، محمدرضا جونى‏زاده، مجله نداى یزد، سال اول، ش 29 و 1364 42ش.

22. بغداد و ثورة العشرین/ 14.

23. بلاد ما بین النهرین و لسن، ج 269 232 77 /2.

24. به یاد آن عزیز، رضا استادى، مقاله درج شده در کتاب المحقق الطباطبائى فى ذکراه السنویة الاولى، ج 1318 - 1299 /3، موسسة آل البیت، 1417ق، قم.

25. تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، حسن معاصر، ج 1219 880 874 /2، تهران، ابن سینا، چاپ دوم، 1353ش.

26. تاریخ الحرکة الاسلامی فی العراق، 1924 - 1900م، عبدالحلیم الرهیمى، بیروت، 1409ق / 1988م. و ترجمه آن توسط محمد نبى ابراهیمى، حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، 1375ش.

27. تاریخ بیدارى ایرانیان، محمد ناظم الاسلام کرمانى، به کوشش على‏اکبر سعیدى سیرجانى، آگاه، تهران، 1330ش.

28. تاریخ ثوره نجف، شیخ محمد امین خویى، مندرج در میراث اسلامى ایران، دفتر سوم.

29. تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروى، ص 385 - 383، چاپ پنجم، امیرکبیر، تهران، 1340ش.

30. تاریخ نجف اشراف و حیره، عبدالحجة بلاغى، تهران، 1328ش.

31. تاریخ نوین عراق، دکتر قب‏مار، ترجمه محمد عباسپور، بنیاد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1380ش.

32. تحرک روحانیت شیعه در سالهاى 1306 - 1300، و نقش اساسى حاج آقا نور اللّه اصفهانى، على ابوالحسنى )منذر( مندرج در کتاب شیخ نور اللّه اصفهانى، مجموعه مقالات همایش هشتادمین سالگرد نهضت آیة اللّه شهید حاج آقا نور اللّه اصفهانى، سازمان فرهنگى تفریحى شهردارى اصفهان، 1384ش.

33. تذکرة الغافل وارشاد الجاهل، حاجى میرزا ابو تراب شهیدى قزوینى، طبع سنگى، تهران، 1326ق.

34. تراز سیاست، على ابوالحسنى )منذر( چاپ دوم، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1383ش.

35. تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، دکتر عبدالهادى حائرى، چاپ دوم، امیرکبیر، تهران، 1364ش.

36. التطور الفکرى فی العراق، محمدعلى کمال الدین، بغداد، 1960م.

37. مقدمة کتاب التعارض/ 26 - 5.

38. تعامل دیانت و سیاست در ایران، موسى نجفى، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1378ش.

39. تکمله نجوم السماء فی احوال العلماء، میرزا محمدمهدى لکهنوى کشمیرى، کتاب‏فروشى بصیرتى، قم.

40. ثورة الخامس عشر من شعبان، عباس محمدکاظم، 1404ق.

41. ثورة العراق التحریریة، 1920م، المظفر، ج/ 72.

42. الثورة العراقیة الکبرى سنه 1920، الفیاض/ 273 211 137 117، چاپ دوم، مطبعة دار السلام، بغداد، 1975م.

43. الثورة العراقیة، سیّد عبدالرزاق الحسنى/ 61 44 43، مطبعة العرفان، صیدا، لبنان، 1385ق.

44. الثورة العراقیة، و لسن/ 137 58.

45. ثورة العشرین فى الشعر، الوائلى/ 33.

46. ثورة النجف، الحسنى/ 11 و... .

47. ثورة النجف، حسن الأسدى/ 432 431 368 365 345 339 337 331 327 324 315 - 313 304 297 290 283 - 280 271 267 265 426 301 226 187 91 68 58 55 38 11 10، دار الجرید للطباعة، بغداد، 1975م.

48. الجذور السیاسیة، نظمى/ 394 365 355 - 350 345 337 308 - 305 127 120 88 24.

49. جهادیّة، فتاوى جهادیّة علما و مراجع عظام در جنگ جهانى اوّل، به کوشش محمدحسن کاووسى عراقى و نصر اللّه صالحى، چاپ دوم، موسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه، تهران، 1376ش.

50. چشمه‏اى در کویر، محمدمهدى حرزاده، تشیّع، قم، 1379ش.

51. چهره‏هاى جاودانه، شرح حال دانشمندان و بزرگان یزد، محمدعلى فرهمند، مروارید کویر، استاندارى یزد، 1352ش.

52. الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة، فریق المزهر آل فرعون/ 374 81 - 74، مطبعة النجاح، بغدادُ 1952م.

53. حقائق ناصعه، حبیبان/ 88.

54. حکم نافذ آقا نجفى، موسى نجفى، پاییز 1371ش.

55. حماسه جاوید، بررسى تحلیلى واقعه جهاد عشایر خوزستان بر علیه استعمار انگلیسى در جنگ جهانى اوّل، محسن حیدرى، انجمن مفاخر کشور، خوزستان، 1375ش.

56. حیات یحیى، یحیى دولت‏آبادى، به کوشش ناصر دولت‏آبادى، فردوسى + عطار، چاپ چهارم، تهران 1362ش.

57. حیاة السید الیزدى، مخطوط، حاج سیّد عبدالعزیز طباطبائى.

58 . حیاة السید محمدکاظم الیزدى، نرم‏افزار مرکز جامعة المصطفى.

59. خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، حسن اعظم قدسى، ج 44 /1، ابوریحان، تهران 1349.

60. دائرة المعارف، الأعلمى، ج 27.

61. دانشنامه مشاهیر یزد، ج 2، حسنعلى خواست، زمستان 1373ش.

62. دانشوران یزد، آیة اللّه سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى، نشریه خبرى پژوهشى دانشگاه یزد، سال 2، ش 1371 11ش.

63. دایرة المعارف دانش بشر، مهدى تجلّى‏پور/ 563 390 385 383 377، امیرکبیر، تهران 1349ش.

64. الذریعة، حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى، )م 1389ق(، ج 268 /1، ج 252 /2، ج 108 /3; ج 204 /4; ج 273 220 160 /6; ج 55 /11; ج 248 /12، ج 252 23 /15; ج 126 /18; ج 18 /23، اسماعیلیان، قم، 1408.

65. رجال ایران، ابوالفضل شکورى، عالمه، تهران، 1377ش.

66. رسائل مشروطیت، (18 رساله و لایحه درباره مشروطیت( به کوشش دکتر غلامحسین زرگرى‏نژاد، کویر، تهران، 1374ش.

67. ریحانة الأدب، میرزا محمدعلى مدرس تبریزى، )م 1373ق(، ج 393 - 391 /6، چاپ خیام تهران، 1374ق.

68. زندگانى و شخصیت شیخ انصارى، چاپ سوم، ناشر: حسینعلى نوبان، تهران 1369ش، چاپ اتحاد، 1380. و چاپ کنگره شیخ اعظم انصارى به سال 1373ش در صفحات متعدد.

69. زندگى‏نامه رجال و مشاهیر ایران، حسن مرسلوند، الهام، تهران، 1369 - 1373ش، 3 جلد در صفحات متعدد.

70. سند منتشر نشده )نامه( آیة اللّه سیّد محمدکاظم یزدى پیرامون خطرات تهدید کننده جامعه سیاسى کشور قبل از مشروطه، على دوانى، مندرج در کتاب جریانهاى فکرى مشروطیت، مجموعه سخنرانیها و مقالات.

71. سیاحت شرق یا زندگى‏نامه آقا نجفى قوچانى، به قلم خودش، تصحیح رمضانعلى شاکرى، امیرکبیر، تهران، 1362ش.

72. سیّد ابوالحسن اصفهانى شکوه مرجعیّت، محمد اصغرى نژاد، /26 - 24، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، 1373ش.

73. السید محمد کاظم الیزدى، سیرته و اضواء على مرجعیته و مواقفه ووثائقه السیاسیّة، کامل سلمان الجبورى، منشورات ذوى القربى، قم، 1385ش.

74. سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى، حبیب اللّه نوبخت، روزنامه پارس شیراز.

75. سیّد محمدکاظم یزدى، فقیه دوراندیش، مرتضى بذرافشان، پژوهشکده باقر العلوم، رقعى، در 156 صفحه، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامى، 1376ش، قم.

76. السید هبة الدین الشهرستانى/ 248 228 100 39.

77. الشبیبى شاعراً، قصى/ 40 و 41.

78. شرح حال رجال ایران، مهدى بامداد، ج 251 - 250 /6، ج 344 /1 و ج 380 /3 و ج 190 /5، چاپ چهارم، زوّار، تهران، 1371.

79. شعراء الغرّی، على الخاقانى، کتابخانه آیة اللّه مرعشى نجفى، قم، 1408ق.

80. شکوه پارسایى و پایدارى، در شرح حال سیّد یزدى، ]حسین مسرّت[، فرماندارى شهر یزد، 1375ش.

81. شهداى روحانیت شیعه، على ربانى خلخالى/ 143 - 140، ناشر مؤلف، قم 1402ق، پیام اسلام، قم.

82. شهداء الفضیلة، علامه امینى )م 1390ق(/ 251، مکتبة الطباطبائى، قم، 1352ش.

83. شیخ آقا بزرگ تهرانى، محمدرضا حکیمى/ 228 31 6، تهران، فجر، 1355ش.

84. الشیعه والدولة القومیة فى العراق، 1990 - 1914، حسن علوى، دار الثقافة، قم.

85. ضیاء الأبصار فی ترجمه علماء خوانسار، سیّد مهدى ابن الرضا، انصاریان، قم، 1382ش.

86. طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانى، )م 13ق( ج 504 /14 و... .

87. العراق دراسة فی تطوره السیاسى/ 194 189 26.

88. عشائر العراق، المحامى عباس الغراوى، 4 جلد، منشورات الشریف رضى، قم، 1411.

89. العشائر العراقیة/ 211.

90. علماى بزرگ شیعه از کلینى تا خمینى، م، جرفادقانى، معارف اسلامى، قم، 1364ش.

91. علماى معاصرین/ 114 - 113، حاج ملا على واعظ خیابانى، کتابفروشى اسلامیه، تهران، 1366ق.

92. فاجعه قرن یا کشتن شیخ فضل اللّه نورى در ملأ عام، جواد بهمنى، مطبوعات اسلامى، بروجرد 1359ش.

93. فتاواى علماى بزرگ براى جهاد با دشمن، سیّد هادى خسروشاهى، مندرج در مکتب اسلام، سال چهارم، شماره 2.

94. فرهنگ بزرگان/ 567.

95. فصول من تاریخ العراق القریب/ 471 463 462 440 425 126 123 119 116 99 - 91 13.

96. فقهاى نامدار شیعه، عبدالرحیم عقیقى بخشایشى/ 420 355 - 347، قم، 1376ش.

97. فقیه بزرگ، سیّد کاظم یزدى، محمدرضا جونى‏زاده، مجله نداى یزد، سال دوم، ش 47 و 1364 51 و 1365ش.

98. الفوائد الرضویة، حاج شیخ عباس قمى )م 1309ق(/ 598 - 596.

99. فهرس التراث، سیّد محمدحسین حسینى جلالى، ج 282 - 279 /2، تحقیق سید محمدجواد حسینى جلالى، دلیل ما، چاپ اوّل، قم 1422ق.

100. فهرست کتابهاى چاپى فارسى، خان بابا مشار/ 3257 3175 3145 3144 3139 3125 2903 2900 2363 2362 2263 1603 1601 1152 1141 996 504 395، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1352ش.

101. فهرست کتابهاى عربى چاپى، خان بابا مشار/ 909 855 841 821 621 588 511 490 488 477 455 452 391 358 304 299 298 293 287 286 278 - 274 195 - 193 158 175، تهران، 1344ش.

102. قاطع الوتین در ردّ طایفه بهائیه مضلّین و اعداء شریعت خاتم النبیّین، چاپ سنگى، مطبعه سپهر، مطلع مظفرى، بمبئى، هند.

103. القضیة العراقیة/ 109 - 104.

104. قیام نجف علیه انگلیس، (1918م / 1336ق( و تکوین جمعیت نهضت اسلامى، صفاء الدین تبرّائیان، مندرج در مجله تاریخ معاصر ایران، سال اول، ش 1، بهار 1376ش.

105. کارنامه شیخ فضل اللّه نورى، على ابوالحسنى )منذر( چاپ سوم، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1385ش.

106. کربلا فی التاریخ/ 57 56.

107. کشکول زمان، داستانها و حکایتهاى آموزنده، تألیف آیة اللّه شیخ على پناه اشتهاردى، /281 - 209، انتشارات علامه، قم 1384.

108. الکلام یجرّ الکلام، سیّد احمد حسینى زنجانى، چاپ دوم، چاپخانه قم، 1351ش.

109. الکوفة فی ثورة العشرین/ 231 57 56 47 43.

110. گذرى بر زندگى صاحب کتاب عظیم عروة الوثقى حضرت آیة اللّه محمدکاظم یزدى، صدر الدین دهقان، روزنامه اخبار ویژه استان یزد، 1375ش.

111. گفت‏وگو با محمد ترکان، محقق تاریخ معاصر ایران، مجله دنیاى انقلاب، سال اول، ش 4، تیر 1375ش.

112. گلشن ابرار، ج 450 - 445 /4، جمعى از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر پژوهشکده باقرالعلوم، نشر معروف، تهران، 1379ش.

113. گنجینه دانشمندان، شیخ محمدشریف رازى، ج 440 - 437 /7، کتابفروشى اسلامیه، قم، 1353 و 1354ش.

114. لغت‏نامه دهخدا، على اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، حرف ى، صفحه 182.

115. لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث، على الوردی، قسمت اول/ 173 72 71 69 68 63 62 55، قسمت دوم/ 267 258 254 248 242 238 236 234 232 228 225 224 215 211 210 209 200، بغداد، 1978 - 1972م.

116. لوایح آقا شیخ فضل اللّه نورى، به کوشش هما رضوانى/ 34 و 42 و 43، تاریخ ایران، تهران، 1362ش.

117. ماضى النجف وحاضرها، جعفر الشیخ باقر آل محبوبه، ج 140 - 139 /1; ج 372 298 286 285 269 263 236 230 198 184 121 90 8/3، به کوشش محمد سعید محبوبه، مطبعة الآداب، نجف، 1374 و 1378ق.

118. مجله دراسات عربیة، سال چهارم، کانون دوم، 1968م، به قلم شاکر البرمکى.

119. مجله میراث جاویدان، سال 3، ش 3 و 11) 4 و 12) پاییز و زمستان 1374ش، آخرین گفت‏وگو با فقید سعید سیّد عبدالعزیز طباطبائى، على محمد بیرجندى.

120. مجله نور علم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوره دوم، شماره 3، مرحوم آیة اللّه العظمى آقا سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى/ 86 - 76. اردیبهشت سال 1365ش.

121. مجلة المرشد، بغداد، 1928م.

122. مجلة الموسم الهولندیة، العدد 10 - 9، ص 13، به قلم طالب علی الشرقی.

123. مجموعه‏اى از رسائل، اعلامیه‏ها، مکتوبات... و روزنامه‏هاى شیخ فضل اللّه نورى، محمد ترکمان، تهران، رسا، 1362ش، 2 جلد، در صفحات متعدد.

124. المحقق الطباطبائی فی ذکراه السنویة الاُولى، ج 769 - 751 /2، رسالة با عنوان آیة اللّه العظمى السید کاظم الطباطبائى الیزدى طاب ثراه، حیاته، نشأته العلمیة، مؤلفاته، با قلم السید رضا الطباطبائی. اعداد: اللجنة التحضیریة، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 3 جلد، مطبعه ستاره، قم 1417ق.

125. مذکّرات آیة اللّه شیخ محمدحسین آل کاشف الغطاء، ملحق کتاب النجف الأشرف وحرکة الجهاد، کامل سلمان الجبورى، بیروت، 1426ق / 2005م.

126. مذکّرات الشیخ محمدرضا الشبیبى، ملحق کتاب: النجف الأشرف وحرکت الجهاد/ 358 - 169: کامل سلمان الجبورى، بیروت، 1426ق / 2005م.

127. مذکّرات العلامة السید هبة الدین الشهرستانى عن المشروطة والاستبداد، مندرج در کتاب السید محمدکاظم الیزدى، کامل سلمان الجبورى، منشورات ذوى القربى، 1385ش، قم.

128. مرگى در نور، زندگانى آخوند خراسانى صاحب کفایة، عبدالحسین مجید کفایى، زوّار، تهران، 1359ش.

129. المسلسلات فی اجازات، اجازات علما به آیة اللّه سیّد شهاب الدین مرعشى نجفى/ 443 440 437 421 407 274 268 266 254 243 235 213 144 126 77 60 49 42 27، کتابخانه آیة اللّه مرعشى، 1416ق.

130. مشاهدات و تحلیل اجتماعى و سیاسى از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، محمدعلى تهرانى )کاتوزیان(، با مقدمه دکتر ناصر کاتوزیان، شرکت سهامى انتشار، تهران، 1379ش.

131. مشاهیر علم و ادب یزد، سیّد کاظم طباطبائى یزدى، صدرالدین دهقان، روزنامه جمهورى اسلامى، شماره 3672، بهمن 1370.

132. مشاهیر یزد، نگاهى به زندگى مرجع بزرگ جهان تشیّع مرحوم آیة اللّه العظمى سید محمدکاظم طباطبائى یزدى/ 37 - 35، حسنعلى خواست، سال 2، ش 1373 6ش.

133. مشروطه ایران و اثر آن در عراق، على الوردى، ترجمه زهیر لبّاف )فصل چهارم: لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث(، انتشارات علمى، تهران، 1357.

134. مشروطیت در یزد از ورود اندیشه نوین تا کودتاى سیّد ضیاء الدین طباطبائى، على تشکرى بافقى، مرکز یزدشناسى، تهران، 1377ش.

135. مشهد الإمام أو مدینة النجف، محمدعلى جعفر التمیمی، الحیدریة، النجف الأشرف، 1955م.

136 . مصفى المقال فی مصنّفى علم الرجال، شیخ آقابزرگ تهرانى/ 434 428، تهران، 1337ش.

137. المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانى، عبدالرحیم محمدعلى، نجف، 1392ق/ 1972م.

138. معارف الرجال، محمد حرز الدین )م 1365ق(، ج 329 - 326 /2، کتابخانه آیة اللّه مرعشى نجفى، قم، 1405ق و چاپ نجف به سال 1384ق.

139. معجم المطبوعات العربیة فی إیران، عبدالجبار رفاعى/ 524 و 525. وزارت ارشاد، 1414ق، تهران.

140. معجم المؤلفین العراقیین، کورکیس عوّاد، ج 230 /3 و 231، مطبعة الارشاد، بغداد، 1969م.

141. معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة، ج 157 - 156 /11، دار احیاء التراث العربى، بیروت.

142. معجم رجال الفکر والأدب فی النجف، ج 1359 - 1358 /3، شیخ محمدهادى امینى، نجف، 1384ق.

143. معجم مؤرخی الشیعة، صائب عبدالحمید، ج 487 - 484 /1.

144. معجم مؤلفی الشیعة، على فاضل نائینى نجفى/ 460، وزارت ارشاد اسلامى، تهران، 1405ق.

145. معرفى یک سند تاریخى )دیدگاه صاحب العروة الوثقى( راجع به متمم قانون اساسى مشروطه، عطا احمدى، مندرج در گنجینه اسناد، سال 16، دفتر دوم، شماره مسلسل 62، تابستان 1385ش.

146. مع کبائر علماء النجف الأشرف، السید محمد الغروی، ج 481 /2 و 482، مؤسسة العارف للمطبوعات، بیروت.

147. معلومات ومشاهدات فی الثورة العراقیة/ 192 191 115 59 57 43 38 36 31.

148. مفاخر یزد، سیّد محمدکاظم مدرسى و محمد کاظمینى، ج 430 - 426 /1، یزد، 1422ق، ریحانة الرسول.

149. مقدمه‏اى بر فقه شیعه، سیّد حسین مدرسى طباطبائى، ترجمه محمد آصف فکرت/365، بنیاد پژوهشهاى آستان قدس رضوى، مشهد، 1368ش.

150. مکارم الآثار، تألیف میرزا محمدعلى معلم حبیب آبادى، ج 1321 /4، با تعلیقات مرحوم علامه روضاتى، اداره کل فرهنگ و هنر استان اصفهان، تاریخ مقدمه 1396ق.

151. مکتوبات و بیانات سیاسى و اجتماعى علماى شیعه )دوره قاجار(، محمدحسن رجبى )دوانى(، 3 جلد، تهران، نشر نى، 1390ش.

152. مکتوب از نجف، روزنامه مجاهد تبریز، عصر مشروطه.

153. منار الهدى فی الأنساب/ 151 - 150.

154. موسوعة العتبات المقدسة، جعفر الخلیل، قسم النجف، جلد 6، مؤسسة الأعلمى، بیروت، 1407ق.

155. موسوعة طبقات الفقهاء، ج 794 - 793 /14، تألیف اللنجة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، اشراف: العلامة جعفر السبحانى، قم، 1424ق.

156. میراث اسلامى ایران، دفتر هشتم/ 452.

157. مؤلفین کتب چاپى، خان بابا مشار، ج 30 - 26 /5، تهران، 1343، چاپخانه رنگین.

158. نام‏آوران علم و اجتهاد کرمان از قاجاریه تا پهلوى، گردآورى: مجید نیک پور، سازمان اسناد و کتابخانه ملى ایران، تهران، 1383ش.

159. نجوم السماء، میرزا محمدمهدى اللکهنوى )م 1309ق(، ج 279 /2.

160. نجوم السرد بذکر علماء یزد، سیّد جواد مدرسى، تحقیق و بازنویسى حاج‏محمدحسین مدرسى/740 - 710، اداره کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى استان یزد، 1384ش، )اصل آن نسخه خطى در کتابخانه وزیرى یزد است(.

161. نجوم امت، مرحوم آیت اللّه العظمى آقا سیّد محمدکاظم طباطبائى یزدى ]ناصر باقرى بیدهندى[ مجله نور علم، سال 2، شماره 3، اردیبهشت 1365ش.

162. نسل نور، محمدکاظم مدرسى، نیکو روش، یزد، 1378ش.

163. نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى، تعلیقات عبدالعزیز طباطبائى، ج 62 - 61 /2، چاپ دوّم، دارالمرتضى للنشر، مشهد، 1404ق.

164. نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، حامد الگار، ترجمه ابوالقاسم سرّى، انتشارات توس، تهران، 1356ش.

165. نقش علماى شیعه در رویارویى با استعمار، سلیم الحسنى، ترجمه محمدباهر و صفاء الدین تبرائیان، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1378ش.

166. نگاهى کوتاه به زندگى آیت اللّه سیّد محمدکاظم یزدى، روزنامه جمهورى اسلامى، دى 1372ش.

167. نهضت روحانیون ایران، على دوانى، ج 215 - 207 /1، مؤسسه فرهنگى و خیریه امام رضا، تهران.

168. نهضت شیعیان در انقلاب اسلامى عراق، عبداللّه فهد نفیسى، کاظم چایچیان، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1364ش.

169. وفیات العلماء یا دانشمندان اسلامى، حسین جلالى شاهرودى/ 224 - 223، مشهد.

170. الوقائع الحقیقة فی الثورة العراقیة/ 76 72 68 56

171. هدیة الرازى، شیخ آقابزرگ تهرانى/ 140، نجف.

172. هوامش على کتاب لمحات اجتماعیة للوردى/ 69.

 ملحق مأخذشناسى

مرحوم على ابوالحسنى )منذر( در تألیف کتاب فراتر از روش آزمون و خطا، غیر از آثار مکتوب چاپى، از منابع شفاهى متعدد، و نیز از بیش از 30 مجله بهره برده است که به جهت تکمیل این مأخذشناسى، عیناً در این جا درج مى‏شود.1

الف. منابع شفاهى

این بنده راقم سطور ]على ابوالحسنى[ در نگارش و تدوین کتاب حاضر -افزون بر تتبع و گلگشت در مآخذ مکتوب و نشر یافته پیرامون شرح حال آیت‏اللّه صاحب عروه - از اسناد و مدارک منتشر نشده راجع به ایشان نیز بهره فراوان گرفته است که فهرست تفصیلى آنها در پى خواهد آمد. مع الوصف، به منظور غنا و اتقان هر چه بیش‏ترِ مباحث، از منابع شفاهى نیز غفلت نشده است و بدین منظور، نویسنده با جمعى از اهل نظر پیرامون آن بزرگمرد به گفت‏وگو نشسته و از اظهارات آنان در جاى جاى این تحقیق سود جسته است. همچون گفت‏وگو با حضرات آقایان زیر:

1. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محمدعلى اراکى )مرجع بزرگوار تقلید(، مورخ اواخر دهه 1360 شمسى.

2. آیت اللّه حاج سیّد موسى شبیرى زنجانى )مرجع بزرگ معاصر(، 11 مهر 1379، قم.

3. مرحوم آیت اللّه حاج سیّد مهدى اخوان مرعشى )از شاگردان برجسته آیات عظام: حجت کوهکمرى، سیّد احمد خوانسارى، بروجردى، حکیم و خویى و از اعلام مقیم قم(، 22 شهریور 79، قم.

4. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ حسین لنکرانى، معروف به مرد دین و سیاست )از یاران و همرزمان مرحوم آیت اللّه شهید مدرس و امام خمینى، رضوان اللّه علیهما، اواسط دهه 60، تهران.

5. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ باقر محسنى ملایرى )از علماى کهنسال و صاحبدل مقیم قم(، اواسط دهه 60، قم.

6. مرحوم آیت اللّه حاج میرزا محمدحسین مسجد جامعى )از شاگردان برجسته آیات عظام بروجردى و محمدعلى اراکى(، 25 تیر 75، قم.

7. مرحوم آیت اللّه حاج سیّد جواد مدرسى طباطبایى )از علماى وارسته و مبارز یزد(، آذر 75.

8. آیت اللّه حاج سیّد محمدرضا طباطبایى )حفید صاحب عروه، از شاگردان آیت اللّه خویى و شیخ کاظم تبریزى، و از اعلام و مراجع کنونى مقیم قم(2، آبان 3.85

9. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ فضائل فضائلى )از دانش آموختگان حوزه درس آیت اللّه خویى در نجف و از عالمان برجسته شهر ابهر(، اواسط دهه 60.

10. حجة الاسلام والمسلمین حاج میرزا عبدالرضا کفایى )استاد محترم حوزه علمیه قم، و حفید آخوند خراسانى(، شهریور 79.

11. حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین گوگانى )از شاگردان آیات عظام حکیم و خویى و بروجردى رضوان اللّه علیهم در نجف و قم، و استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران(، 8 آبان 81.

12. حجة الاسلام حاج شیخ رضا خانى )از روحانیون محترم یزد(، 20 آذر 75.

13. حاج محمدرضا انتظارى )مدیر فاضل کتابخانه وزیرى یزد(، 20 آذر 75.

14. مرحوم دکتر محمد خاور )قاضى محترم دادگسترى(4، و فرزند آیت اللّه حاج میرزا على اکبر مجتهد عراقى: شاگرد برجسته آخوند خراسانى و از همرزمان شیخ فضل اللّه نورى(5، اواخر دهه 60، و مهم‏تر از همه:

15. مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سیّد عبدالعزیز طباطبایى )حفید صاحب عروه(، فاصله 1374 - 1360.

ب) منابع مکتوب

1. مجموعه‏ها و اسناد مخطوط

1. آلبوم اسناد آقا ضیاء الدین نورى )فرزند شیخ فضل اللّه(، شامل مقاله‏اى در تفکیک انواع مشروطه )مشروعه و سکولار( از یکدیگر، و اثبات مشروطه مشروعه و طرد مشروطه سکولار.6

2. آلبوم اسناد صاحب عروه، شامل نامه‏هاى متبادله میان صاحب عروه و فرزندان و دوستان و معاصران وى.

3. النجوم السرد بذکر علماء یزد، مرحوم آیت اللّه حاج سیّد جواد مدرسى طباطبایى، مخطوط.7

4. مجمع الجواهر، مجموعه دستخطها و مقالات، نسخه خطى کتابخانه وزیرى یزد.

5. یادداشتهاى مرحوم حاج سیّد عبدالعزیز طباطبایى، حفید سید.

2. جراید و نشریات ادوارى

1. آفاق العربیة، عراق.

2. آهنگ بدیع، تهران.

3. آینه پژوهش، قم.

4. العلم، نجف.

5. بررسى‏هاى تاریخى ایران، مدیر مسؤول: سرهنگ یحیى شهیدى، تهران.

6. بررسیهاى تاریخى، نشریه ستاد بزرگ ارتشتاران، تهران.

7. بینات، ویژه پژوهشهاى قرآنى، قم.

8. پیمان، مدیر: احمد کسروى، تهران.

9. تاریخ معاصر ایران، نشریه مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى )بعداً: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(، تهران.

10. تاریخ و فرهنگ معاصر، مدیر: سیّد هادى خسروشاهى، قم.

11. تأملات سیاسى در تاریخ تفکر اسلامى، مجموعه مقالات، به اهتمام موسى نجفى، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، ج پنجم.

12. تراثنا، مؤسسه آل البیت، قم.

13. ثریّا، مصر.

14. جریده ملى )روزنامه »انجمن» بعدى(، ارگان انجمن ایالتى تبریز در صدر مشروطه.

15. حبل المتین، مدیر: سیّد جلال الدین کاشانى »مؤید الاسلام»، کلکته.

16. حوزه، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.

17. خواندنیها، مدیر: على اصغر امیرانى، تهران.

18. دنیاى اسلام، آلمان.

19. راهنماى کتاب، تهران.

20. رسالت، تهران.

21. زاینده‏رود، اصفهان.

22. شهاب، نشریه کتابخانه بزرگ آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى.

23. صبح صادق، مدیر: مرتضى قلى خان مؤید الممالک، تهران.

24. کیهان اندیشه، قم.

25. گنجینه اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخى، وابسته به سازمان اسناد ملّى ایران، تهران.

26. گنجینه شهاب، زیر نظر دکتر سیّد محمود مرعشى نجفى، قم.

27. مجلس، مدیر: سیّد محمدصادق طباطبایى، تهران.

28. مطالعات اسلامى، لندن.

29. مکتب اسلام، قم.

30. میراث اسلامى ایران، مجموعه مقالات، به کوشش رسول جعفریان، کتابخانه آیت اللّه نجفى مرعشى، قم.

31. میراث جاویدان، وابسته به سازمان اوقاف، تهران.

32. نداى حق، تهران.

33. نور علم، نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

34. وحید، مدیر: وحیدنیا، تهران.

پى‏نوشتها:

1. فراتر از روش آزمون و خطا/ 714 - 710.

2. ایشان فرزند آیت اللّه حاج سیّد حسین طباطبایى، فرزند حاج سیّد محمود، فرزند صاحب عروه هستند و مادر ایشان نیز دختر آقا سیّد على فرزند دیگر صاحب عروه مى‏باشد. درباره وى ر. ک: السید محمدکاظم الیزدى; سیرته واضواء على مرجعیته ومواقفه و وثائقه السیاسیة، کامل سلمان جبورى/ 516 - 514.

3. جناب حاج سیّد محمدرضا، بخشى مهم از اطلاعات خویش درباره سیّد را در مقاله‏اى تحت عنوان »آیت اللّه العظمى سید کاظم الطباطبائى الیزدى، طاب ثراه; حیاته، نشأته العلمیة، مؤلفاته» )مندرج در: المحقق الطباطبائى فی ذکراه... ، 751/2 به بعد( آورده‏اند.

4. مرحوم دکتر خاور، علاوه بر کار قضاوت، با زبان عربى آشنا بود و چنانکه خود مى‏گفت، ترجمه پاره‏اى از اسناد عربى به فارسى در کتاب فراموشخانه و فراماسونرى در ایران، نوشته اسماعیل رائین، از جمله نامه‏هاى منسوب به سید جمال الدین اسدآبادى، توسط وى صورت گرفته است، چنانکه مقاله حاوى شرح حال و آثار علامه سیّد هاشم بحرانى )مندرج در پایان جلد چهارم تفسیر البرهان/ 556 - 552) به زبان عربى نیز از اوست. اسماعیل رائین، در کتاب خود از وى چنین یاد مى‏کند:

»دکتر محمد خاور، یکى از قضات پاکدامن و باسواد دادگسترى و محاکم قضایى ایران بود که به علت احترام گذاشتن و پاى‏بند بودن به نظر و رأى خود، مجبور گردید تقاضاى تقاعد بنماید. دکتر خاور به زبانهاى انگلیسى، عربى و فرانسه تسلط کامل دارد و چند کتاب نیز تألیف کرده است»                         انشعاب در بهائیت، پاورقى/ 371.

5. معرفى او در بخش مربوط به »آیت اللّه حاجى میرزا ابوتراب شهیدى قزوینى، شاگرد سیّد و مؤلف رساله »تذکرة الغافل»، فصل: »تقویت عالمان وارسته و بدعت ستیز»، خواهد آمد. ]در کتاب فراتر از روش آزمون و خطا[.

6. براى مرحوم فضل اللّه نورالدین کیا، فرزند آقا ضیاء الدین نورى که مقاله فوق را جهت استنساخ در اختیار ما نهادند. از درگاه الهى طلب غفران و رحمت داریم.

7. از جناب حجة الاسلام والمسلمین حاج سیّد محمدکاظم مدرسى که سالها پیش، امکان استنساخ از نسخه مزبور را براى این جانب فراهم آوردند، تشکر مى‏شود. ضمناً نسخه چاپى این کتاب نیز مورد مراجعه و استناد بوده است. ر. ک: عنوان »نجوم السرد بذکر علماء یزد، نخستین کتاب در شرح حال عالمان دینى یزد» در همین کتابنامه.