آیتالله میلانی یکی از شخصیتهای برجسته و اثرگذار در تاریخ تشیع و ایران است. فعالیتهای مهم ایشان در آن عصر، امروز یکی از مسایل مهم در تبیین و تحلیل تاریخ معاصر و بهویژه تاریخ معاصر حوزۀ علمیۀ خراسان شده است. علت این امر آن است که از یکسو در زمان ایشان دگرگونی محسوس و مشهودی در سازمان حوزه و روحانیت اتفاق افتاد و نظام آموزشی و تربیتی حوزه در مشهد متحول شد. تبلیغ دینی، سازمان و جایگاهی ویژه در برنامههای حوزه بهدست آورد و سرمایههای انسانی حوزه، بازسازی شدند و نهاد مرجعیت در عرصۀ مبارزات سیاسی، ورودی جدی و سازمانی داشت. از سوی دیگر در اواخر دهۀ چهل، ایشان بنا به روایتی سکوت کرد یا از حوزۀ فعالیتهای انقلابی دست کشید و بنابر روایتی، به مبارزۀ مخفیانه روی آورد. این در حالی بود که مبارزات مردم ایران در اواخر دهۀ چهل، به موقعیتی حساس رسیده بود که کوچکترین اشتباه یا سکوت و عدم همراهی، میتوانست مسیر تحولات را تغییر دهد و انقلاب مردم ایران بهثمر نمینشست. در این نوشتار، میکوشیم این موضوع را به دقت بررسی کنیم.
)