حوزۀ علمیۀ مشهد در طول تاریخ دورههای مختلفی را سپری کرده است و در حوادث و رویدادهای سیاسی و اجتماعی جزء حوزههای پیشگام بوده است. وجود شخصیتها و عالمان برجسته و صاحبنظر در عرصههای فقه و اصول، حکمت و کلام، حدیث و تفسیر، اخلاق و ادبیات و همچنین تربیت عالمان مجاهد و مبارز در ادوار مختلف این حوزه، پویایی و فعال بودن آن را نشان میدهد که تا کنون نیز استمرار یافته است. نقش مؤثر علمای خراسان در حوادث سیاسی و اجتماعی دوران معاصر بهویژه در قیام مسجد گوهرشاد و نهضت انقلاب اسلامی و پس از آن در دوران دفاع مقدس، چشمگیر و بیبدیل است. در این نوشتار، به دورههای تاریخی حوزۀ علمیۀ مشهد در قرن گذشته، چهرههای اثرگذار و نقش تاریخی عالمان در هر دورهای اشاره میکنیم و از رهگذر معرفی بزرگان، رویکرد سیاسی و اجتماعی آنان را بهصورت گذرا بررسی خواهیم نمود.
)